Dżentelmen

Po­ja­wia się nagle, w róż­nych miej­scach ciem­ne­go po­ko­ju. Naj­czę­ściej stoi tuż za pro­giem za­mknię­tych drzwi. Wy­pro­sto­wa­na, na dwóch koń­czy­nach. Zda­rza się, że siada na krze­śle przy se­kre­ta­rzy­ku, co na­da­je jej prze­dziw­nej, bry­ło­wa­tej fi­zjo­no­mii po­zo­rów ludz­kie­go kształ­tu. Ze­szłej zimy ob­ja­wi­ła się na su­fi­cie, wcze­pio­na weń pa­zu­ra­mi wszyst­kich czte­rech od­nó­ży, a pew­ne­go razu, dawno temu, uj­rzał ją na łóżku, przy­cup­nię­tą i wy­prę­żo­ną do skoku. Ru­nę­ła na niego mo­krym ciel­skiem, które na uła­mek chwi­li bły­snę­ło w całej, upior­nej oka­za­ło­ści. Obu­dził się na pod­ło­dze, krzy­cząc i spy­cha­jąc z sie­bie kłęby po­ście­li.

Atak się nie po­wtó­rzył. Naj­czę­ściej zmora tylko mu się przy­glą­da, tkwiąc nie­ru­cho­mo tam, gdzie po­sta­no­wił umie­ścić ją śpią­cy umysł. Cza­sa­mi siada na brze­gu łóżka. Po­chy­la nad nim łeb, ko­smy­ki wło­sów ła­sko­czą go. Czuje jej od­dech. Cuch­nie ry­ba­mi.

Szczę­śli­wie, w ta­kich przy­pad­kach od razu się budzi i po raz ko­lej­ny za­pew­nia sa­me­go sie­bie, że nie musi się bać. Wciąż za­mro­czo­ny snem, szep­cze obe­lgi w róż­nych kie­run­kach. Zło­rze­czył już ro­dzi­cie­lom, na­tu­rze, Bogu, prze­zna­cze­niu, śle­pe­mu tra­fo­wi. Temu wszyst­kie­mu, co w danym mo­men­cie winił za spro­wa­dze­nie go na pełen kosz­ma­rów świat.

Tej nocy zmora krą­ży­ła po po­ko­ju. Prze­su­nę­ła się ku oknu, z mo­zo­łem prze­kła­da­jąc koń­czy­ny. Tkwi­ła tam przez chwi­lę, po czym wró­ci­ła pod drzwi. Wtedy sen pierzch­nął.

Kiedy otwie­ra oczy, pokój pre­zen­tu­je mu się w bla­sku złotego po­ran­ka. Dziś, dla od­mia­ny, nie ciska klątw, a bło­go­sła­wi pra­wi­dła wszech­rze­czy, dzię­ki któ­rym zmie­nia­ją się pory roku, a on nie jest ska­za­ny na ca­ło­rocz­ne bu­dze­nie się po­śród ciem­no­ści.

Ale rów­no­cze­śnie, wraz z falą wdzięcz­no­ści, wdzie­ra się w niego drugi, ciem­ny nurt. Zo­sta­je za­la­ny go­ry­czą, czuje ją na czub­ku ję­zy­ka. Od­ru­cho­wo za­my­ka oczy i za­kry­wa twarz po­dusz­ką, tylko po to, by se­kun­dę póź­niej ją od­rzu­cić i gwał­tow­nie usiąść na po­sła­niu.

Pa­pie­ro­wy świ­stek nie znik­nął. Leży na se­kre­ta­rzy­ku, w tym samym miej­scu, w któ­rym zo­sta­wił go wczo­raj. Że­la­zne prawa ma­te­rii nie znają li­to­ści. Szko­da.

Wsta­je z łóżka i pod­cho­dzi do drzwi. Po dru­giej stro­nie czeka już taca ze śnia­da­niem. Pod­no­si ją ostroż­nie i do­pie­ro wtedy do­cie­ra doń, że nie może po­sta­wić jej na se­kre­ta­rzy­ku. Przy­cho­dzi mu do głowy, by jed­nak to zro­bić, zwy­czaj­nie na­kryć ten prze­klę­ty li­ścik, ale myśl ta na­tych­miast budzi w nim sprze­ciw, który ści­ska żo­łą­dek. Roz­draż­nio­ny, wraca do łóżka i kła­dzie śnia­da­nie na po­dusz­ce.

Pod­no­si ze srebr­nej tacy zło­żo­ną na pół kar­tecz­kę. Nie spo­sób nie po­rów­nać jej z tamtą, le­żą­cą na drew­nia­nym bla­cie. Jak bar­dzo róż­ni­ły się dło­nie, które sta­wia­ły na nich li­te­ry! Trud­no uwie­rzyć, że lu­dzie za­miesz­ku­ją­cy ten kraj po­słu­gu­ją się jed­nym ję­zy­kiem; można, co praw­da, sto­so­wać go do celów wiel­kich i ni­skich, do­wol­nie ukwie­cać bądź plu­ga­wić, ale jest to wciąż ta sama mowa i bez wzglę­du na in­ten­cje jej użyt­kow­ni­ków, za­wsze wię­cej bę­dzie ich łą­czyć, niż dzie­lić. Nie od rze­czy wy­da­ją się prak­ty­ki przy­ję­te w nie­któ­rych re­jo­nach od­le­głej Azji, gdzie oby­wa­te­le tego sa­me­go pań­stwa sto­so­wa­li od­mien­ne, uza­leż­nio­ne od spo­łecz­ne­go sta­tu­su na­rze­cza, by w spo­sób jed­no­znacz­ny pod­kre­ślić ist­nie­ją­ce mię­dzy nimi prze­pa­ście. Do tego po­trze­ba jed­nak ol­brzy­miej kon­se­kwen­cja rzą­dzą­cych oraz po­ko­ry rzą­dzo­nych, a na te nie ma co li­czyć w hoł­du­ją­cej no­wo­mod­nym zwy­cza­jom Ame­ry­ce.

Wie, że te roz­wa­ża­nia nie pro­wa­dzą go w do­brym kie­run­ku, dla­te­go od­ry­wa się od nich i czyta: 

 

Ho­war­dzie,

na 8:00 – 40°F. Wietrz­nie. Pani May na­rze­ka na swoje stare kości, nie ma co li­czyć na szyb­ką po­pra­wę aury.

 

Prze­klę­ta po­go­da – myśli, się­ga­jąc po fi­li­żan­kę z her­ba­tą. Potem za­bie­ra się do grzanek i jajka na miękko. Je szyb­ko, po­chy­lo­ny nad tacą. Boże, jakie to ża­ło­sne! Kiedy do­strze­ga swe od­bi­cie w tafli – dwoje sze­ro­ko otwar­tych oczu i za­ci­śnię­te wargi – stwier­dza, że każdy, kto przy­glą­dał­by mu się z boku, miał­by z niego praw­dzi­wy ubaw. Dość tego! 

Wsta­je, od­py­cha­jąc się od ma­te­ra­ca. Po­ry­wa li­ścik z blatu, by po­now­nie go prze­czy­tać. Rzuca się w niego jak w gęstą toń:

 

Sza­now­ny panie Ho­war­dzie,

przy­znać muszę, że do tej pory po­zo­sta­ję pod wra­że­niem spo­tka­nia z Panem i Pań­ską matką. Żadna ze mnie ma­rzy­ciel­ka (fakt ten z pew­no­ścią nie umknął Pań­stwa uwa­dze!) i nad po­etyc­kie unie­sie­nia na­tu­ra moja od­ru­cho­wo przed­kła­da ba­na­ły ster­czą­ce przed czub­kiem nosa. Tak się jed­nak skła­da, że pla­stycz­ne ob­ra­zy, które byli ła­ska­wi Pań­stwo przede mną roz­to­czyć, po­zwo­li­ły mi na mo­ment ode­rwać się od do­cze­sno­ści. Pan tak pięk­nie po­tra­fi opo­wia­dać!

 W związ­ku z tym po­zwa­lam sobie wy­sto­so­wać do Pana ni­niej­szy list, który jest rów­no­cze­śnie za­pro­sze­niem. Czy byłby Pan ła­skaw, bry­tyj­skim zwy­cza­jem, wpaść do mnie na her­bat­kę w naj­bliż­szy wto­rek o 17? Mam na­dzie­ję usły­szeć wię­cej o da­le­kich miej­scach, które szcze­gól­nie Pan sobie upodo­bał. Cze­kam na Pana pod ad­re­sem Har­dwick Stre­et 6, rzut ka­mie­niem od mo­je­go skle­pu, z pew­no­ścią Pan trafi. Dom mój wy­róż­nia pnący się po ścia­nie bluszcz.

 

PS. Jako że miesz­kam sama i nie­czę­sto mie­wam gości, będę bar­dziej niż za­do­wo­lo­na, jeśli ze­chce Pan za­ba­wić u mnie dłu­żej – po her­ba­cie służę kie­lisz­kiem wy­bor­ne­go porto, wprost ze sło­necz­nej Por­tu­ga­lii! Ko­niecz­nie musi Pan skosz­to­wać!

 

PS2. Pro­szę da­ro­wać, że ni­niej­sze za­pro­sze­nie nie uwzględ­nia Pań­skiej sza­now­nej matki, ale nie śmia­ła­bym jej fa­ty­go­wać – wto­rek ma być chłod­ny i desz­czo­wy, a w te dni zacna Pani nie czuje się najlepiej, o czym była ła­ska­wa mi wspo­mnieć.

 

Szcze­rze od­da­na,

Mary Sa­ints

 

Ho­ward od­rzu­ca li­ścik niby ro­ba­czy­we jabł­ko. To traf­ne po­rów­na­nie, idące jesz­cze dalej; choć­by go­dzi­na­mi wma­wiał sobie, że ze­psu­ty owoc jest naj­bar­dziej na­tu­ral­ną rze­czą pod słoń­cem, wciąż bu­dził­by jego wstręt.

Z głę­bo­ką nie­chę­cią po­wra­ca do wy­da­rzeń z ubie­głe­go ty­go­dnia: ma wra­że­nie, że do­szło wów­czas do za­gad­ko­we­go zja­wi­ska; cza­so­we kon­ti­nu­um po­dzie­li­ło się na krót­kie, pę­dzą­ce z sza­leń­czą pręd­ko­ścią frag­men­ty, a każdy z nich sta­no­wił osob­ny roz­dział, zwień­czo­ny lichą pu­en­tą. Oto kro­czą z matką wzdłuż West­min­ster Stre­et. W huku prze­jeż­dża­ją­cych au­to­mo­bi­li i do­ro­żek mi­ja­ją ko­lej­ne skle­po­we wi­try­ny, kiedy nagle jego to­wa­rzysz­ka wsią­ka w jedną z nich. Na­tych­miast po­ja­wia się eks­pe­dient­ka i jesz­cze nim na dobre zdoła od­no­to­wać jej szczu­płą syl­wet­kę, się­ga­ją­cą ziemi se­le­dy­no­wą suk­nię, cia­sno spię­te włosy i uprzej­me, prze­zna­czo­ne dla klien­tów spoj­rze­nie, matka już pro­wa­dzi z nią dia­log. Wy­po­wia­da­jąc dużo wię­cej słów niż to nie­zbęd­ne, in­for­mu­je, że jest za­in­te­re­so­wa­na to­reb­ką z wy­sta­wy. Ko­bie­ta, od­po­wia­da­jąc w po­dob­nym stylu, wrę­cza ko­bie­cie po­żą­da­ny towar, nie prze­sta­jąc mówić. Potem Ho­ward musi zdaw­ko­wo po­chwa­lić po­ten­cjal­ny na­by­tek, a matka stwier­dza, że z taką to­reb­ką nie wsty­dzi­ła­by się po­ka­zać na uli­cach Pa­ry­ża. Już roz­pra­wia­ją o po­dró­żach, środ­kach lo­ko­mo­cji, wiel­kim świe­cie, Eu­ro­pie. Można od­nieść wra­że­nie, że eks­pe­dient­ka, która zdo­ła­ła już nie tylko zdra­dzić swoje imię, ale i fakt, że jest wła­ści­ciel­ką tego skle­pu, wy­kra­cza poza ramy, jakie na­rzu­ca na nią rola; zdaje się, że wy­plu­wa­nie z sie­bie słów spra­wia jej przy­jem­ność i nie jest po­dyk­to­wa­ne wy­łącz­nie chę­cią za­rob­ku, co dla Ho­war­da by­ło­by może fa­scy­nu­ją­ce, gdyby rów­no­cze­śnie tak bar­dzo go nie prze­ra­ża­ło.

A potem zo­sta­je zmu­szo­ny do tego, by mówić. Panna Mary za­pew­nia go, że rów­nież marzy o da­le­kich po­dró­żach i pyta, jakie miej­sce naj­le­piej by­ło­by od­wie­dzić w pierw­szej ko­lej­no­ści. Od­po­wia­da sobie sama: Paryż, oczy­wi­ście, choć nie, to nie takie oczy­wi­ste, może pierw­szeń­stwo po­wi­nien mieć Lon­dyn? Rzym? Co z Wied­niem, ponoć ba­jecz­nie pięk­nym? A Praga? Może, może, ale do­pie­ro potem, jak pan sądzi? Wojna nie bę­dzie trwać wiecz­nie, chyba nie ma nic zdroż­ne­go w snu­ciu po­dob­nych pla­nów…?

Mor­dę­ga trwa­ła dobry kwa­drans. Kiedy wra­ca­li do domu, matka, ści­ska­jąc pod pachą nową to­reb­kę, przy­zna­ła, że uro­cza z tej całej Mary osób­ka. Nie­zbyt lotna, ale wciąż – uro­cza. Syn po­dzie­lał tę opi­nię po­ło­wicz­nie.

Spo­glą­da na zegar. Do­cho­dzi trzy­na­sta. Matka wkrót­ce poda obiad.

Po­sta­na­wia wy­brać się na spa­cer. Prze­cie­ra buty szmat­ką, wy­cią­ga z szafy świe­żą ko­szu­lę i gar­ni­tur. Wy­glą­da przez okno. Nie­ru­cho­me ga­łę­zie drzew i za­chmu­rzo­ne niebo dają mu nie­wiel­kie po­ję­cie o pa­nu­ją­cej na ze­wnątrz tem­pe­ra­tu­rze.

Uchy­la drzwi i na­słu­chu­je. Z głębi domu nie płyną ku niemu wy­wo­dy pani May, są więc sami. Prze­stę­pu­je próg i, naj­ci­szej jak po­tra­fi, za­my­ka za sobą drzwi. Sta­wia­jąc kroki szyb­ko i bez­dź­więcz­nie, prze­su­wa się w stro­nę kuch­ni. Staje i słu­cha. Do­bie­ga go ryt­micz­ne stu­ka­nie. Matka musi kroić ja­kieś wa­rzy­wo, stoi więc przy sto­li­ku, od­wró­co­na ple­ca­mi do wej­ścia.

To jego szan­sa. Sunie po tak­tow­nie nie­skrzy­pią­cych de­skach pod­ło­gi. Mija kuch­nię, w któ­rej matka rze­czy­wi­ście za­ję­ta jest kro­je­niem skład­ni­ków na obiad. Już jest przy drzwiach wej­ścio­wych, już, pra­wie…

– Ho­war­dzie?

Za­sty­ga w bez­ru­chu. Głos matki na­je­żo­ny jest nie­po­ko­jem i nie jest to nie­po­kój pły­ną­cy z obawy, że po domu kręci się ktoś obcy. Ona wie, że to on. Wie też, że pró­bo­wał wyjść nie­zau­wa­żo­ny.

– Tak? – pyta tonem kogoś, kto nie ma i od dawna nie miał ni­cze­go na su­mie­niu.

– Wy­cho­dzisz?

– Tak.

– W taką po­go­dę?!

– Tak.

– Za pół go­dzi­ny po­da­ję obiad!

– Nie­dłu­go wrócę.

Czeka jesz­cze kilka se­kund z dło­nią na klam­ce, ale to wszyst­ko. Wy­cho­dzi.

Po­go­da jest po­nu­ra, ale zro­bi­ło się cie­plej. Pro­mie­nie wio­sen­ne­go słoń­ca do­cie­ra­ją na zie­mię przez masę brud­no­bia­łych chmur. Zda­rza­ją się spo­ra­dycz­ne po­wie­wy wia­tru, które prze­szy­wa­ją chło­dem.

Nie myśli o po­wo­dach i kie­run­ku spon­ta­nicz­nej wy­pra­wy, tym bar­dziej nie myśli o matce i o pan­nie Mary. Nogi same niosą go w na wschód. Po chwi­li znaj­du­je się na Broad Stre­et, która nie­od­łącz­nie ko­ja­rzy mu się z je­dy­nym miej­scem, ku któ­re­mu za­wsze zmie­rza, ile­kroć się na niej znaj­dzie. Kro­czy żwawo, mi­ja­jąc ko­ścio­ły, skle­py i ni­skie domki, do któ­rych zdą­żył przy­wyk­nąć w ciągu lat sa­mot­nych wę­dró­wek. Tylko ludz­kie twa­rze, do­strze­ga­ne kątem oka na po­dwór­kach i w oknach, choć znane mu do­brze, po­zo­sta­ją tak na­praw­dę obce. Od czasu do czasu ktoś go po­zdra­wia, a on, ze wzro­kiem wciąż wbi­tym pod nogi, od­po­wia­da nie­dba­łym ski­nie­niem, jakby kła­niał się pły­tom chod­ni­ka. Czuje na karku kro­pel­ki potu.

Mija roz­wi­dle­nie ulic, skąd ma już tylko o rzut ka­mie­niem od cmen­ta­rza Oakland. Ta część wę­drów­ki, ostat­nie kil­ka­dzie­siąt kro­ków do celu, za­wsze upły­wa naj­przy­jem­niej.

Kiedy od­chy­la bram­kę z ku­te­go że­la­za, jak zwy­kle wstę­pu­ją w niego nowe siły. Pro­stu­je plecy, unosi ra­mio­na. Bie­rze głę­bo­ki wdech i rap­tem ota­cza­ją­ca go sza­ru­ga na­bie­ra bla­sku.

,,Słowo daję, Ho­war­dzie! Skar­żysz się na kosz­ma­ry, a w kółko bie­gasz na ten cmen­tarz! Sam się o nie pro­sisz!”

Za­rzut matki był tak bar­dzo nie­tra­fio­ny, że aż śmiesz­ny. To wła­śnie cmen­ta­rze, je­dy­ne miej­sca, w któ­rych śmierć i prze­mi­ja­nie pró­bu­je oswo­ić się po­rząd­kiem i sys­te­ma­tycz­no­ścią, do­da­wa­ły mu otu­chy i nie po­tę­go­wa­ły kosz­ma­rów, lecz po­zwa­la­ły le­piej je zno­sić. Równe rzędy gro­bów, wy­ra­sta­ją­ce po­śród ciszy ale­jek i sta­ran­nie sko­szo­nej trawy, da­wa­ły na­dzie­ję na to, że umar­łym istot­nie przy­pa­da w udzia­le spo­kój, któ­re­go próż­no szu­ka­li za życia. Prze­ci­wień­stwo tego spo­ko­ju Ho­ward znaj­do­wał w ko­ścio­łach – wy­so­kich, dusz­nych gma­chach, wzma­ga­ją­cych w nim lęk przed nie­zna­nym. Tym dziw­niej­sza wy­da­wa­ła mu się pro­po­zy­cja matki, by to wła­śnie w świą­ty­niach pró­bo­wał szu­kać uko­je­nia dla swych sko­ła­ta­nych ner­wów.

Odkąd wy­znał, że pod­czas wizyt na cmen­ta­rzu od­da­je się mo­dli­twie za dusze zmar­łych, nieco mu od­pu­ści­ła. Okła­mał ją, ale w swo­ich oczach czuł się uspra­wie­dli­wio­ny; był prze­ko­na­ny, że robi dla zmar­łych znacz­nie wię­cej.

Wiatr błąka się po cmen­tar­nym polu, czub­ki to­po­li ko­ły­szą się. W szu­mie na­gich ga­łę­zi Ho­ward szuka in­spi­ra­cji. Staje przed gro­bem, od któ­re­go dzi­siaj ma za­cząć. Pod płytą z sza­re­go pia­skow­ca spo­czy­wa Ann Swan­son. Przy­szła na świat w roku 1885, opu­ści­ła go w roku 1914. Ze­szłej zimy? Może ode­szła w lecie? Tak, to mu­sia­ło być lato. Czyż­by zmar­ła w po­ło­gu? Na gro­bie bra­ku­je in­for­ma­cji, mo­gą­cych sta­no­wić trop; zdaw­ko­we epi­ta­fium, zwy­kły krzyż.

Ho­ward roz­po­czy­na rund­kę po cmen­ta­rzu, ukła­da­jąc w my­ślach ko­le­je życia ko­bie­ty, o któ­rej wie bar­dzo mało. Wy­my­śla dla niej dom i ro­dzi­nę, ob­da­rza nie­prze­cięt­ną urodą i na­zna­cza wadą wy­mo­wy. Snuje linię życia przez gę­stwi­nę co­dzien­nej ru­ty­ny, od­no­to­wu­jąc przy tym zda­rze­nia wy­jąt­ko­we, takie jak pierw­sza noc pod gołym nie­bem, pierw­szy po­ca­łu­nek, ślub, spło­dze­nie i uro­dze­nie dziec­ka. Potem ko­lej­na ciąża, potem jesz­cze jedna, no i ko­niec.

Hi­sto­ria szyb­ko do­brnę­ła do oczy­wi­ste­go fi­na­łu. Cza­sa­mi fik­cyj­ne ży­cio­ry­sy są tak ob­fi­te, że wy­mu­sza­ją ko­lej­ne okrą­że­nie. Ale Ann nie była kil­ku­let­nią Suzie, po­rwa­ną przez za­zdro­sne­go ojca (w isto­cie jej mo­gi­ła była pusta!), czy Tho­ma­sem Bo­okiem, który dożył nie­praw­do­po­dob­ne­go wieku osiem­dzie­się­ciu czte­rech lat. Ho­ward my­ślał, że ułoży dzi­siaj przy­naj­mniej trzy ży­cio­ry­sy, ale pierw­sze po­dej­ście tak go znie­chę­ci­ło, że kiedy wraca pod grób pani Swan­son, sztyw­no mu się kła­nia i opuszcza cmentarz.

Kieruje się ku za­to­ce. Wie, że obiad już na niego czeka, ale nie po­tra­fi zdo­być się na to, by wró­cić do domu. Wiatr się wzmaga, chowa ręce do kieszeni.

Ja­kież po­tęż­ne było wczo­raj jego za­że­no­wa­nie! Kiedy matka wrę­czy­ła mu ko­per­tę za­adre­so­wa­ną do niego zwiew­nym cha­rak­te­rem pisma, przy­wo­dzą­cym na myśl pa­ję­cze od­nó­ża. Nawet nie za­py­ta­ła, czy podejrzewa, kto jest nadaw­cą. Ko­re­spon­den­cja, którą wy­mie­niał z przy­ja­ciół­mi, nie była po­dej­rza­na – li­te­ry na ko­per­cie nie skry­wa­ły w sobie dam­skich pier­wiast­ków, a nawet jeśli któ­ryś z pi­szą­cych do niego męż­czyzn od­zna­czał się po­dob­nym uchy­bie­niem, to żaden z nich nie kusił się na ano­ni­mo­wość.

Po lek­tu­rze listu od panny Mary nie miał po­ję­cia, co po­wi­nien z nim po­cząć. Ukryć, po­drzeć, a może po­ka­zać matce i spró­bo­wać zba­ga­te­li­zo­wać jego wy­dźwięk? Nie, tylko nie to. Do­stał po­tęż­nej mi­gre­ny, resz­tę dnia spę­dził w łóżku.

Do­cie­ra do wód rzeki Pro­vi­den­ce. Staje przy na­brze­żu i toczy spoj­rze­niem po gra­na­to­wej toni, wdzie­ra­ją­cej się głę­bo­ko w ląd. Na po­bli­skich pir­sach do­strze­ga ma­ry­na­rzy, uwi­ja­ją­cych się przy stat­kach. Wiatr, da­ją­cy się we znaki już na cmen­ta­rzu, teraz bez­li­to­śnie chłosz­cze go po­dmu­cha­mi bi­ją­cy­mi od rzeki. Zdaje się on nie prze­szka­dzać skrom­nie ubra­nym, od­da­nym pracy męż­czy­znom; nie­któ­rzy z nich nie mają na sobie nawet ko­szul. Pół­na­gie, sma­głe ciała targają skrzy­nie i prze­ta­cza­ją becz­ki z godną zwie­rząt za­pa­mię­ta­ło­ścią. Na­tu­ra bywa mało sub­tel­na, ale nie na­le­ży od­ma­wiać jej mą­dro­ści. Wszyst­ko na tym świe­cie, nawet pry­mi­tyw­na szpe­to­ta, zdaje się cze­muś słu­żyć.

Rusza wzdłuż na­brze­ża, pil­nu­jąc się, by nie za­cze­pić spoj­rze­niem któ­re­goś z męż­czyzn. Cały się trzę­sie i szczę­ka zę­ba­mi, za­miast dłoni ma dwie brył­ki lodu. Mimo to nie de­cy­du­je się, by odbić w jedną z bocz­nych ulic. Kon­se­kwent­nie trzy­ma się nurtu rzeki, który wie­dzie go w oczy­wi­stym kie­run­ku.

 

***

 

Wy­gląd domu nie­mal zu­peł­nie po­kry­wa się z jego wy­obra­że­niem. Dwu­pię­tro­wy, ze zdob­ny­mi okien­ni­ca­mi i sta­ran­nie utrzy­ma­nym ogro­dem. Bluszcz jest za to mniej oka­za­ły, niż przy­pusz­czał; z ja­kie­goś po­wo­du za­kła­dał, że w swej buj­no­ści po­kry­wać bę­dzie całą ścia­nę domu, od ziemi aż po dach. Tym­cza­sem za­stał kilka skrom­nych pną­czy, sku­pio­nych wokół okna na pię­trze. Okna sy­pial­ni, za­pew­ne.

– Ho­war­dzie?!

Stoi w otwar­tych drzwiach i przy­glą­da mu się jak ja­kie­muś rzad­kie­mu zja­wi­sku na nie­bie. Dzi­siaj ma na sobie suk­nię w ko­lo­rze kre­mo­wym. Włosy uło­ży­ła po­dob­nie, jak ostat­nio.

Panie Ho­war­dzie, Ho­war­dzie, a nawet drogi Ho­war­dzie – tak się do niego zwra­ca­ły. Za­wsze trzy­ma­ły się na pewną od­le­głość i bar­dzo pil­no­wa­ły, by jej nie zmniej­szać; świad­czy­ły o tym roz­waż­ne spoj­rze­nia i ruchy warg, po któ­rych krą­ży­ły znaki za­py­ta­nia. Czuł bi­ją­ce od tych istot cie­pło, miał wra­że­nie, że gdyby któ­raś przy­pad­ko­wo mu­snę­ła go naj­mniej­szym pal­cem dłoni, zo­sta­wi­ła­by po sobie czer­wo­ny ślad, ścież­kę wy­pa­lo­ną przez go­rącz­kę, która tra­wi­ła je peł­ny­mi snów na jawie dnia­mi oraz bez­sen­ny­mi no­ca­mi, pod­czas któ­rych pra­gnę­ły owe sny zi­ścić.

Zbie­ga ku niemu z we­ran­dy.

– Nie spo­dzie­wa­łam się cie­bie tak wcze­śnie…

Mil­czy. Za­uwa­ża, że skóra na jej szyi marsz­czy się, przy­wo­dzi na myśl ciało płaza. Twarz, pełna zmarsz­czek, rów­nież nie opar­ła się dzia­ła­niu czasu.

– Ro­zu­miem, że nie mo­głeś się do­cze­kać? Chodź, mło­dzień­cze. Chodź…

Idzie więc.

 

***

 

Noc jest zimna i ciem­na. La­tar­nie, osa­czo­ne bez­li­to­snym mro­kiem, robią co mogą, by po­da­ro­wać śmier­tel­ni­kom choć odro­bi­nę świa­tła. Męż­czyź­nie jest ono zbęd­ne. Kro­czy środ­kiem pu­stej ulicy, nie pa­trząc pod nogi, lecz w gwiaz­dy, z któ­rych spa­dło nie­gdyś wszyst­ko: on, to mia­sto, dusze i ciała, zło, dużo zła, może odro­bi­nę dobra, scho­wa­ne­go gdzieś wy­so­ko, poza za­się­giem tych, któ­rzy świa­do­mi są wła­snej kru­cho­ści i nie­na­sy­ce­nia.

Ho­war­dzie… Więc tak…?

Kiedy wziął ją w ra­mio­na, wy­da­ła mu się lżej­sza, niż przy­pusz­czał.

Och, Ho­war­dzie!

Nie miał planu. Nie mógł mieć – in­stynkt, który wziął go we wła­da­nie i za­pro­wa­dził do tego miej­sca, nie po­zwo­lił­by go uło­żyć. Był teraz czy­nem, dzia­ła­niem.

Nie! Dla­cze­go?!

Musi do­trzeć do wody. To do niej spa­dli z gwiazd, to w jej od­mę­tach spo­koj­nie rośli i roz­wi­ja­li się. Upra­gnio­na, zimna ko­leb­ka.

Prze­stań! Po­mo­cy! Pomocy!!!

Wzma­ga się wiatr wie­ją­cy od rzeki. Wy­peł­nia płuca, na­sy­ca go nie­po­ko­jem, ale i po­czu­ciem wol­no­ści.

Po­wo­li traci siły, ale da radę, musi. Jesz­cze tro­chę. Jest tuż, tuż. Tak bli­sko celu, o któ­rym nie wie nic.

Za­trzy­mu­je się gwał­tow­nie i za­uwa­ża, że zna­lazł się na na­brze­żu. Czar­ne widma stat­ków skrzy­pią, ko­ły­sząc się na cu­mach. Za­my­ka oczy i czeka. Ża­łu­je, że nie po­tra­fi się mo­dlić.

Kiedy sły­szy plusk, wy­da­je krót­ki okrzyk, który zlewa się w jedno z wy­ją­cym wia­trem. Chwi­lę potem od­głos po­wta­rza się. Jakby ktoś szyb­kim ru­chem wy­cią­gał coś z wody.

Drży coraz moc­niej, z tru­dem trzy­ma się na no­gach. Od­dy­cha nosem i usta­mi, ale rap­tem wy­bu­cha kasz­lem, kiedy wdzie­ra się w niego lepki, rybi smród. Cały czas za­ci­ska oczy i pra­gnie, tak bar­dzo pra­gnie, móc po­dob­nie za­ci­snąć uszy.

Do­brze wie, jaki obraz zobaczyłby przed ocza­mi, gdyby oka­zał się na tyle sza­lo­ny, by je otwo­rzyć. Sły­szy pla­śnię­cia dłu­gich łap, dźwi­ga­ją­cych po­wło­ki, które stwo­rzo­no do życia pod wodą.

Wie, co teraz na­stą­pi i choć ro­zu­mie, że nie ma in­ne­go wyj­ścia. Na­ra­sta w nim opór. Spo­mię­dzy po­wiek wy­pły­wa­ją łzy, smród jest okrop­ny.

Naj­pierw lek­kie szarp­nię­cie. Kiedy nie ustę­pu­je, szarpnięcie po­wta­rza się. Potem przez chwi­lę nic, jakby dwie kre­atu­ry bez­gło­śnie się na­ra­dza­ły. Ko­lej­na próba jest bru­tal­na, nie spo­sób jej się oprzeć. Wcale zresz­tą nie pró­bu­je, dla­te­go mar­twe, ko­bie­ce ciało wy­la­tu­je z jego rąk, a on upada na ko­la­na. Ło­skot, z jakim bez­wład­ny cię­żar ude­rza o bruk, spra­wia, że za­no­si się pła­czem. Do­pie­ro teraz do­cie­ra do niego, że może za­tkać uszy, co też czyni, dzię­ki czemu nie sły­szy, jak zmory cią­gną tru­chło ku wo­dzie.

 

***

 

Zna­le­zio­no go wcze­snym po­po­łu­dniem, wci­śnię­te­go mię­dzy becz­ki w pu­stym ma­ga­zy­nie. Bosy, w po­dar­tym ubra­niu, ści­skał w dłoni przy­wle­czo­ny skądś drąg i wście­kle nim wy­ma­chi­wał, kiedy pró­bo­wa­no się do niego zbli­żyć. Sza­le­niec nie od­po­wia­dał na py­ta­nia. Naj­wi­docz­niej znaj­do­wał się pod wpły­wem al­ko­ho­lu lub opium.

– Zbli­ża się czas!!! – wrzesz­czał, uno­sząc nad głowę pro­wi­zo­rycz­ną broń, niby włócz­nię. – Czas wiel­kiej wojny! Zo­sta­nie­cie ze­pchnię­ci tam, skąd wy­leź­li­ście! Bóg pod­wod­ne­go świa­ta zwró­cił się ku mnie! Ja po­zo­sta­nę tutaj! Będę czy­sty i suchy już do końca, po kres dni!

Osza­la­ła z ner­wów matka po­sta­wi­ła na nogi pół mia­sta, bijąc na alarm, jakby cho­dzi­ło o coś wię­cej niż nocną eska­pa­dę mło­de­go męż­czy­zny. Dzię­ki temu szyb­ko po­łą­czo­no ma­ga­zy­no­we­go ob­dar­tu­sa z in­for­ma­cja­mi o ,,za­gi­nio­nym” czło­wie­ku.

Po­nie­waż panna Mary Sa­ints miała w zwy­cza­ju od­gra­żać się swym nie­licz­nym krew­nym i zna­jo­mym, że pew­ne­go dnia w cho­le­rę rzuci to prze­klę­te, cuch­ną­ce mia­sto i wy­je­dzie do Eu­ro­py, nie pa­trząc za sie­bie, za­ło­żo­no, że to wła­śnie uczy­ni­ła, nie kło­po­cząc się nawet pa­ko­wa­niem waliz – na po­dob­ną eks­tra­wa­gan­cję było ją stać, i to w każ­dym zna­cze­niu tego słowa. Człon­ko­wie fa­mi­lii, po­zba­wie­ni na­dziei na spa­dek, mach­nę­li ręką na nią i jej sklep, który miał stać za­mknię­ty przez wiele, wiele lat, cze­ka­jąc jej po­wro­tu, póki osta­tecz­nie nie uzna­no ją za zmar­łą.

Gdyby ktoś zadał sobie trud prze­szu­ka­nia pu­ste­go domu przy Har­dwick Stre­et 6, pew­nie zwró­cił­by uwagę na to, że przy­łóż­ko­wa szaf­ka w sy­pial­ni jest prze­wró­co­na, a na pod­ło­dze, tuż przy niej, leży mo­sięż­na fi­gur­ka sło­nia i kilka in­nych bi­be­lo­tów. W łóżku, po­śród skłę­bio­nej po­ście­li, można było zna­leźć dwie poń­czo­chy i znisz­czo­ną, nie­mal roz­dar­tą na pół halkę. Mniej lub bar­dziej wpraw­ne oko ra­czej nie do­strze­gło­by in­nych, nie­po­ko­ją­cych śla­dów. Trud­no tedy za­kła­dać, że po­ten­cjal­ny śled­czy zdo­łał­by wy­snuć ja­kieś da­le­ko idące wnio­ski.

A nawet jeśli, to z pew­no­ścią żaden z nich nie wiódł­by do pana Ho­war­da L., który od za­wsze miesz­kał w mie­ście ze swą sza­cow­ną matką i choć od­zna­czał się ma­ło­mów­no­ścią oraz miał zwy­czaj po­pa­da­nia w dziw­ne na­stro­je, był w każ­dym calu dżen­tel­me­nem, po­słu­gu­ją­cym się nie­na­gan­ny­mi ma­nie­ra­mi i godną sza­cun­ku roz­wa­gą – na­le­ży za­zna­czyć, że cechy te nie są rzad­ko­ścią wśród miesz­kań­ców Nowej An­glii.