Re-socjalizacja

Straciłem podniebienie. Nigdy nie zastanawiałem się, co znajduje się zaraz za nim, jakie są jego granice lub czy można bez niego żyć. Nie jest to wiedza, z którą opuszczamy szkołę średnią, ani pytanie, które pan z telewizji zadaje w teleturnieju. Zapewne gdybym otworzył przeglądarkę i wpisał hasło, znajomy wujek chętnie obdarowałby mnie wiedzą, ale nie chcę tego. Boję się wiedzieć. Wzdrygam się na samą myśl. Walczę ze swoim językiem i jego kolumbowską wręcz potrzebą eksploracji i poznawania nieznanego.  Niebiosa, chrońcie moje receptory czuciowe przed doświadczeniem mrocznej tajemnicy tego, przed czym chroni nas podniebnie. Skąd, wobec tego, wiem, że go nie mam? Uwierz, że gdybyś nie miał podniebienia, wiedziałbyś o tym. To tak, jak gdyby moja jama ustna nagle rozrosła się do przestrzeni czterowymiarowej. Ktoś potrafi zdefiniować rzeczywistość wielowymiarową? Na pewno nie ja.

Mam nadzieję, że nikt przy stole nie spyta o samopoczucie, ani nie zagadnie kurtuazyjnie o to, jak mija mi wieczór. Dreszcz przenika całe moje ciało na samą myśl o konieczności rozwarcia ust, wzięciu głębszego oddechu, co dopiero użyciu języka. Na całe szczęście…

…panuje zupełna cisza.

Każdy z obecnych siedzi sztywno z rękami wyprostowanymi przed sobą. Ciężko powiedzieć mi cokolwiek o którymkolwiek z nich, dopiero trzymane przezeń ramki rzucają nieco światła na zagadki ich istnień. Chociaż…

…nie. Nie w każdym przypadku. Facet obok eksponuje na zdjęciu dziwne, bladotrupie oblicze. Gdzie tam bladotrupie. Białe jak kreda, bez wyraźnych konturów, wyrazu, bez kształtu. Zarys człowieka, zarys ducha. Szkoda. Kiedyś pewnie go znałem. Może znam nadal?

Pamiętam za to Justysię, moją miłość z podstawówki. Wydaje się szczęśliwa. Dorosła kobieta o duszy dziecka. Jej twarz zachowała charakterystyczną strukturę, która rozpaliła uczucie w moim naiwnym, dziecięcym serduszku. Wtedy pewnie odbierałem ją zgoła odmiennie, dziś nie potrafię myśleć o niej inaczej niż o strukturze. Jest w tym obrazie coś martwego, coś utraconego. Ale to ona, Justysia, jestem pewien. Ma dzieci, męża, pewnie nawet nie nosi już kucyka na czubku głowy. A jeszcze nie tak dawno, przed lekcją matematyki, ściągnęła mi spodnie przy całej klasie. Wybiegłem.

Przed lustrem w toalecie zapłakany ja, a obok Piotrek. Kiedyś byliśmy kolegami, jeździliśmy nawet razem do szkoły i na msze majowe, ale potem już nie. Coś się zmieniło. Ale nie on. Policzki jak zawsze pucułowate, czerwone, zadarte do góry, jakby jego uśmiech zadawał kłam grawitacji. Stał tylko i wpatrywał się we mnie z nieokreślonym wyrazem twarzy, na której piedestały policzków wznosiły rumieniec dumnie ku niebu. Teraz, on i Justysia, siedzą rzut beretem ode mnie, a ich ramki wskazują, że wszystko u nich dobrze. Z jakiegoś powodu przeświadczenie to sprawia, że czuję się lepiej.

Podobne wrażenia sprawia Mirek. Skąd też ja go znam? Na tym zdjęciu nie wygląda jak ktoś, kogo chciałbym znać. Ale znam, ponad wszelką wątpliwość. Pewnie pracowaliśmy razem w fabryce. Widzieliśmy się na tyle często, że zacząłem mówić mu cześć, a on jak gdyby nigdy nic odpowiadał. Ta dziwna wymiana uprzejmości trwała i doprowadziła nas tutaj.

Vis-a-vis Mirka dostrzegam sąsiada mojej babci, któremu kiedyś rozbiłem okno zgniłym jabłkiem. Mam nadzieję, że nie dostał nim w głowę, albo nie rozgniotło mu się na nowych spodniach, bo pewnie chowałby urazę do dziś, a ja czułbym się nieswojo. Optymistycznie zakładam, że przyszedł na przyjęcie z nudów, nie z chęci zemsty i zamiarem rewanżu za moje przedawnione już występki. Najprawdopodobniej przyszedł ponudzić się w innym miejscu niż zwykle. Siedzi więc nieruchomo, trzyma ręce kurczowo zaciśnięte na ramce ze zdjęciem z wakacji w jakimś dużym, europejskim mieście. Niespecjalnie interesuje mnie, jakim. Powinno?

Nie bawię się dobrze na tym przyjęciu. Nie jest to chyba zresztą najlepsze przyjęcie. Gdyby było inaczej, gospodarze nie opuściliby go, ot tak, po prostu, bezwiednie, bezczelnie, bezrefleksyjnie. Ze wstydu? A może z braku wstydu? W końcu, kto wychodzi z własnego przyjęcia, nawet takiego nieudanego? Może mieli do załatwienia coś pilnego? Albo wzywały ich dziadkowe obowiązki. Pewnie tak, tacy właśnie są moi dziadkowie. A więc siedzimy tu wszyscy w babcinej sypialni, jak ślepe, małe myszki, a ci najpewniej kopią jakieś ziemniaki albo peklują słoiki z losowym przetworem. Byle coś peklować. Nim podjąłem świadomą decyzję, by ich poszukać, już byłem na podwórzu.

Podwórze jak podwórze. Jest studnia, są budynki gospodarcze, płot ze sztachetami przeżartymi próchnicą, oblepionymi przez kowale, niemal skrzące się czerwienią ich obrzydliwego żywota. Jest w końcu pies na łańcuchu, Bandzior. Nieruchomy i niewyraźny cień psa, którego kojarzę bardziej, jako ucieleśnienie mojego strachu, niż żywą istotę. Zdarzało się, że gonił mnie zerwany z łańcucha, w celu niewiadomym, szarpiąc pazurami powietrze i podeszwy moich butów, a ja, wypluwając płuca, gnałem co tchu ku najbliższej, bezpiecznej przystani. Umierałem i rodziłem się na nowo, gdy tylko dobiegałem do drzwi stodoły i zamykałem za sobą skobel.

Zziajany oparłem czoło o leciwe wierzeje, łapiąc oddech po raz pierwszy w życiu. Otworzyłem oczy, zalepione, niepewne. Nie krzyczałem jednak. Problem z podniebieniem był nie mniej dotkliwy, niż w życiu poprzednim.  Czy rodząc się na nowo, dziedziczymy strachy z poprzednich wcieleń? Czy stajemy się przechowalnią wszystkich mar i koszmarów całej linii istnienia? Nie ma to teraz znaczenia. Stodoła to bezpieczeństwo, azyl. To mój dziadek. Promienie światła wpadające przez podłużne szpary między deskami. Zapach ospy, kurzu, siana i deszczu dudniącego o azbestowy dach. To on. Siedzi na krześle i woła mnie. Uśmiecha się, całym sobą, jak to zwykle ma w zwyczaju, i podaje mi rękę na powitanie. W drugiej trzyma pajdę chleba, a na niej słusznych rozmiarów kawał słoniny. Posiłek podawany w formie plastrów, z pietyzmem i zagadkową starannością odkrawanych jeden po drugim, znika nieśpiesznie w dziadkowych ustach. Każdy kęs przetyka zabawnym słowem, frazą, oryginalną intonacją, czymś w języku, co dziś już nie istnieje. Każde słowo poprzedza papierosem. Każdy oddech wzbija kłęby dymu, dymu tak gęstego, że zdającego się niemal materializować, personifikować, być po prostu innym stanem skupienia staruszka. Dymna postać staje przy drzwiach, uchyla je, przywołuje mnie. Na odchodne rzuca tylko krótkie „nie pal”, podaje mi rękę i się uśmiecha. Nie widzę jej oczu, przysłaniają je zmarszczone w radosnym grymasie powieki i kłęby brwi.

W ogródku na zewnątrz praca wre, a pracuje nie kto inny jak babcia. Zrywa warzywa, wrzuca do słoików, po czym zakręca je czym prędzej. Niektóre z nich rosną już w słoikach, co jest rozwiązaniem niezwykle pomysłowym i wydajnym, oszczędza bowiem mnóstwo babcinego czasu, dzięki czemu może przygotować jeszcze więcej słoików. Odwraca się do mnie, a jej twarz wyraża nadzieję, że nie jestem głodny. Momentalnie czuję unoszący się w powietrzu zapach tłustych naleśników, smak rosołu z niesfornego koguta, a w uszach szum mleka przelewanego przez tetrową pieluchę. Szum narasta, w głowie wiruje, po policzkach lecą łzy. Słodkie łzy o smaku kompotu. Drewniane szczapy śpiewają trzeszczącą kołysankę, tląc się z wolna w piecu kaflowym i smagając noc ciepłym blaskiem.

Nagle weki obrasta pleśń, mleko kwaśnieje, a słodkie łzy zastygają w obrzydliwą maź. Obłąkańczy i przeraźliwy świergot zagłusza trzask chrustu. Podlatuje mały ptak. Kos? Drozd? Kawka? Nie mam pojęcia. Dziadek na pewno by wiedział. Nie zdziwił mnie jego widok. Nie zachwycił. Nie chciałem wykrzyknąć niczego w jego stronę. Nie zabrakło mi tchu. Nie dostałem udaru. Nic z tych rzeczy. A mimo wszystko szeroko otworzyłem usta i wciągnąłem powietrze. Natychmiast poczułem jego chłodzące właściwości. Podmuch połechtał moje gałki oczne, rozdął nozdrza. Sprawił, iż poczułem przyjemny chłód wypełniający całą przestrzeń, której, najwyraźniej, ujściem i bramą było podniebienie. Po chwili poczułem coś jeszcze. To informacja.

„Wracaj”.

Dziadków wciąż nie było przy stole. Za to pełno było na nim bibelotów, badziewia, szajsu i innego chłamu, przez który nie tylko nie dostrzegałem innych uczestników przyjęcia, ale co najbardziej istotne, przestawałem odnajdywać siebie. Biuletyny, ulotki, ogłoszenia, stare zdjęcia, formularze. Sterty niczego zabiegające o moją uwagę, powodujące to jej kolaps, to rozszczepienie. W efekcie, rozedrgany i przytłoczony, oparłem się łokciami o stół, trzymając pod pachą swoją ramkę i próbując rozgarnąć choć część zasypującej mnie lawiny niczego. Bezskutecznie. Gdzieś tam była Justynka, gdzieś jarzył się Piotrek i jego świetliste poliki. Gdzieś pod hałdą badziewia zaginął Mirek. Szukałem w głowie choćby niewielkiej przystani istotności, do której mógłbym dobić nurzając się w zalewie informacji, jak zaraza toczącej przestrzeń przyjęcia. Znalazłem. To było wspomnienie.

Wypełniał je narastający stukot. Miarowy, konsekwentny, ciągnący za sobą smugę echa dźwięk. Absurdalnie wypukły, przestrzenny, jak gdyby pragnący przekroczyć granicę zmysłów i zaanektować choćby mały spłachetek terytorium innych zmysłów. Spojrzałem na zegarek. Dwunasta. W tej samej chwili do pomieszczenia wdarła się trąbka, a w zasadzie jej dźwięk. Było cudownie. Od zawsze podejrzewałem, że fotel dziadka, w sposób nieco eklektyczny wpasowany w kuchenne realia, to najwygodniejszy tego typu mebel z jakim miałem do czynienia. Teraz byłem pewien, że to nie zasługa fotela. To miejsce. Epoka, jaka dzieliła mnie od ostatniej wizyty u dziadków wystarczyła, by owa prawda otrzymała miano objawionej.

Dziadek siedział naprzeciwko mnie leniwiąc się na wersalce z wyciągniętymi nogami, a babcia zasypywała milionem pytań. O pracę, o żonę, o to czy chcę herbaty, o rodziców, o czapkę zaciągniętą na uszy, o sąsiadkę, o to czy pamiętam jej syna, który teraz robi coś wyjątkowego, o kurtkę i czy mi nie za gorąco, o herbatę, czemu nawet się nie napiję, o słoiki, czy wezmę sobie kilka, o to czemu się nie odzywam, dlaczego już wychodzę. Mimo iż zawiodłem, jako interlokutor, najwyraźniej do roli wnuczka miałem wrodzone predyspozycje. Babcia żegnała mnie ściskając, całując i dziękując za przyjazd. Widząc ją na schodach przed domem, odprowadzającą mnie wzrokiem, zacząłem się zastanawiać czy radość z mojego przyjazdu kompensuje jej w jakiś sposób czas mojej nieobecności. Czy to jest policzalne? Kiedyś mnie to nie interesowało. Teraz było inaczej.

Teraz zatrzymałem dłoń na klamce samochodu. „Może herbata jeszcze nie ostygła?” pomyślałem i odwróciłem się na pięcie. Nie myliłem się. Kubek parzył. Kurtka wisiała na oparciu krzesła, a czapka pofrunęła gdzieś w kierunku drzemiącego dziadka. Znowu było przyjemnie, znów pisałem w głowie peany na cześć fotela, znowu byłem małym sobą, przepełniony własnym wyobrażeniem o beztrosce i szczęściu małego mnie. Żyłem w tym wspomnieniu, oddychałem, czułem.

Nagle grom. Huczący w głowie, przerażający grzmot ptasiego świergotu. Zamarłem. Dziadek poruszył gałkami ocznymi pod powiekami, jak gdyby dręczony koszmarem, doświadczeniem niemal niemożliwym podczas popołudniowej drzemki. Babcia, drżącą dłonią ściskając laskę, nerwowo zamykała okna. Bezskutecznie. Ptak przystanął na imitującej parkiet wykładzinie, zaznaczając swoją obecność rozdzierającym szuraniem szponów o tworzywo. Ponownie przegrałem. Niechętnie rozchyliłem spierzchnięte usta. Niby-kos w tym samym momencie poderwał się do lotu, by w następnym zginąć w otchłani mojego podniebienia. Mój umysł ponownie wypełniły obrazy gości siedzących przy stole.

Tym razem stół znajdował się na scenie. Przy stole znajome ramki. Piotrek, Jacek, Mirek i Inni. Machają, kłaniają się, robią głupie miny. Justysia nawet puszcza oczko i szczerzy zęby uważając, by nie było widać brakującej, górnej piątki. „Relacja na żywo proszę Państwa!” krzyczy jedna ze scenicznych mar. Publiczność bije brawo. Zaraz potem inna, dziwnie znajoma postać, zeskakuje ze sceny z koszykiem. Była to moja dziewczyna, inicjatorka, jak się okazało, całego przyjęcia, spektaklu, całego tego szaleństwa. Przemyka między rzędami ludzkiej, bezkształtnej masy niczym kościelny przyjmujący ofiarę z rąk twoich, na cześć i chwałę swojego imienia. Właściwie to nie z całych rąk. Jej wystarczyły kciuki. Perwersyjna rządza posiadania jak największej ich ilości doprowadziła ją nareszcie do mnie, siedzącego w dziadkowym fotelu, brutalnie i skutecznie wyrwanego z mojej rzeczywistości.  

„Biedna babcia, pewnie całą sobotę piekła dla mnie szarlotkę. Ile to obierania, ile tarcia! Znowu ją zostawiłem… Nie pamiętam… Nie pamiętam smaku szarlotki”. Z głową wlepioną w nieskończoność oblicza mojej wybranki, zrozumiałem słowa, które przed chwilą wyartykułowałem. Poczułem samotność tego miejsca, chłód wiejący z ramek, zdałem sobie sprawę, że nie rozpoznaję dłoni, sylwetek, twarzy tworów otaczających mnie. Czy to byli oni? Ludzie, których znałem, kochałem czy choćby kojarzyłem. Czy to byli… ludzie? Przerażony wrzuciłem pośpiesznie palec do wiklinowego kosza i puściłem się pędem wzdłuż niekończących się rzędów. Za plecami znajomy świergot stawał się coraz wyraźniejszy, łaskotał wyobraźnię powodując śmiech. Obłąkańczy, przepełniony trwogą śmiech. Przez chwilę zdawało mi się nawet… Tak! To szczekanie, nienawistne ujadanie Bandziora. Trwożny śmiech ustąpił miejsca klasycznej panice, gdy tylko zdałem sobie sprawę, jak niewielką odległość przebyłem w próbie ucieczki. Sytuacja wydawała się beznadziejna, a Bandzior i niby-drozd niezwyciężeni.  Ale ja miałem cel. „Mam nadzieję, że nie jest za późno” błagałem w myślach. I biegłem. „Nie jesteście naprawdę!” krzyczałem, a własny krzyk wiercił dziurę w nieosłoniętym barierą podniebienia mózgu. Drzwi Sali były tuż tuż. Czułem łydkę rozrywaną pazurami ogara, skrzydła smagające czubek głowy, ale zza drzwi ledwie słyszalny hejnalista wołał mnie do rzeczywistości. Tak! On oznajmia moje przybycie, jak króla, zwycięsko powracającego ze zbrojnej wyprawy. Na ostatnich kilku metrach mój duch okazał się zdecydowanie szybszy od fizys. Oczami wyobraźni widziałem siebie czekającego u wrót, szczerzącego się, trzymającego drzwi i znajomym gestem zapraszającego do środka. „Dziękuję” rzuciłem sam sobie, gdy ostatkiem sił przebiegłem przez uchylone odrzwia, padając jak długi, jak gdyby próg w swej złośliwości postanowił zrobić mi stary jak świat żart z podstawianiem nogi. Nim drzwi do otchłani zatrzasnęły się za mną, dostrzegłem niby-kawkę z hukiem rozbijającą się o oddzielającą nas barierę. Jedno z piór prześliznęło się na drugą stronę opadając z wolna w moją stronę. To nie był drozd, kawka ani kos, choć nadal nie wiedziałem, co dokładnie. Chwyciłem w locie, dłonią bez środkowego palca, niebieskie pióro. „To koniec” pomyślałem. Wyciągnąłem z kieszeni telefon, usunąłem kilka aplikacji społecznościowych i zadzwoniłem do babci.