Szara eminencja Miau

Dym pa­pie­ro­so­wy kłę­bił się w bia­łym świe­tle lampy. Przy wej­ściu do jed­nej ze szpi­tal­nych sal cze­ka­ło dwóch po­li­cjan­tów: jeden bar­czy­sty i gład­ko ogo­lo­ny, drugi nor­mal­nej po­stu­ry, z krza­cza­sty­mi wą­sa­mi pod nosem.

– Z na­ga­nem za kotem bie­gał, poj­mu­jesz to? – Ro­ślej­szy funk­cjo­na­riusz roz­cią­gnął usta w uśmie­chu. – Sły­sza­łem, że na stare lata można bzika do­stać, ale żeby coś ta­kie­go? – Par­sk­nął śmie­chem.  

Wą­sacz wzru­szył ra­mio­na­mi.

– Co ty jakiś nie w sosie, Heniu? – Bar­czy­sty zmarsz­czył czoło.

Przo­dow­nik Hen­ryk wes­tchnął cięż­ko, spo­glą­da­jąc ko­mpanowi w oczy.

– Może się ob­ra­zisz, ale… – prze­rwał, by do­brać od­po­wied­nie słowa. – Dał­byś sobie na wstrzy­ma­nie, Pąsik – po­wie­dział sta­now­czo.

– Że co? – Ob­li­cze bar­czy­ste­go wy­krzy­wił gry­mas zdzi­wie­nia.

– Na­bi­jasz się teraz i póź­niej pod­czas prze­słu­cha­nia też bę­dziesz, jak cię znam. Prze­słu­chi­wa­ny się za­wsty­dzi, prze­sta­nie gadać…

– No i co z tego? – Zi­ry­to­wa­ny Pąsik pod­niósł głos. – Prze­cież spra­wa jest jasna i przej­rzy­sta. Spi­sać ra­port, wy­słać czub­ka do za­kła­du. Prze­słu­cha­nie to czy­sta for­mal­ność.

Hen­ryk po­ki­wał głową.

– Może i ta… Ale mimo wszyst­ko… – Po­my­ślał chwi­lę. – Spójrz na to w ten spo­sób: dasz mu się wy­ga­dać, to może usły­szy­my coś cie­ka­we­go. Wiesz… na­praw­dę dziw­ne­go.

– Aha… – Pąsik skrzy­żo­wał ra­mio­na na sze­ro­kiej pier­si. – A po co mam wy­słu­chi­wać ko­co­po­łów świra?

– Prze­cież cię śmie­szą!

– Wła­śnie! A ty za­bra­niasz mi się śmiać, Heniu! – wy­krzyk­nął bar­czy­sty. – Dobra, zo­ba­czy­my. Do­pa­laj to i zo­bacz, czy się obu­dził.

Hen­ryk po­krę­cił głową, ale nic nie po­wie­dział. Za­cią­gnął się po raz ostat­ni, po czym zga­sił nie­do­pa­łek w po­piel­nicz­ce. Prze­kro­czył próg sali.

Na szpi­tal­nej pry­czy spo­czy­wa­ła żół­ta­wa, po­marsz­czo­na głów­ka oto­czo­na bielą po­ście­li. Sta­rusz­ko­wi opa­trzo­no ranę pod lewym okiem, za­kle­ja­jąc ka­wa­łek ban­da­ża kil­ko­ma pla­stra­mi.

 

***

21 wrze­śnia 1923 roku

Wie­dzia­łem, że Lu­dwik Pąs na­ro­bi mi smro­du. Po­sta­wi­łem pasję ponad re­pu­ta­cją… Co otrzy­mam w za­mian? Czas po­ka­że.

Po kolei: wczo­raj, gdzieś około go­dzi­ny osiem­na­stej, pa­tro­lo­wa­li­śmy Błę­kit­ną i nagle usły­sze­li­śmy strza­ły. Ktoś otwo­rzył ogień kilka prze­cznic dalej. Oczy­wi­sta, pręd­ko uda­li­śmy się w tamtą stro­nę. Na Bry­ga­dy Ci­choń­skiej za­sta­li­śmy zbio­ro­wi­sko ludzi. Po­wie­dzie­li nam, że sta­rzec ubra­ny w strój lo­ka­ja wy­cią­gnął re­wol­wer i za­czął pruć do kota. Za­li­czył dwu­krot­ne pudło. Zwie­rzak uciekł, a dzia­dek po­pę­dził za nim.

Pąsik stwier­dził, że zo­sta­nie na miej­scu i do­kład­nie wy­słu­cha re­la­cji ludzi, tym­cza­sem ja mam po­biec za strze­la­ją­cym. Kłó­cić się przy świad­kach by­ło­by szczy­tem ama­tor­ki, więc dałem za wy­gra­ną.

Pro­blem w tym, że po skrę­ce­niu we wska­za­ną ulicz­kę, nie wie­dzia­łem, dokąd udać się dalej. Za­cze­pi­łem kilku prze­chod­niów, lecz oni nic nie wi­dzie­li. W nie­dziel­ne wie­czo­ry ta część mia­sta jest ra­czej opu­sto­sza­ła. Miesz­kań­cy albo wy­bie­ra­ją się do cen­trum, jeśli chcą się ro­ze­rwać, albo od­po­czy­wa­ją w do­mach. Ogó­łem jest to bar­dzo spo­koj­na oko­li­ca, a tu pro­szę – dzia­dy­ga z na­gan­tem!

Do­pie­ro po trze­cim wy­strza­le ob­ra­łem nową drogę. Wybie­ga­jąc zza za­krę­tu, w Alei Lew­skie­go, do­strze­głem czło­wieka ubra­nego na bia­ło-czar­no, le­żą­ce­go po­środ­ku tro­tu­aru. Ze­mdlał z prze­mę­cze­nia. Re­wol­wer wciąż spo­czy­wał w jego dłoni. Krew z rany na lewym po­licz­ku roz­le­wa­ła się po po­marsz­czo­nej twa­rzy (naj­wi­docz­niej do­szło do walki w zwarciu mię­dzy męż­czy­zną a zwie­rza­kiem).

Nie­zwłocz­nie we­zwa­łem ka­ret­kę, po­wia­do­mi­łem cen­tra­lę i wzią­łem się za spi­sy­wa­nie ze­znań. Lu­dwiś nad­biegł po ja­kichś pię­ciu mi­nu­tach i po­mógł mi.

Kilku miesz­kań­ców oko­licz­nych ka­mie­nic po­świad­czy­ło, że wi­dzia­ło na wła­sne oczy, jak czło­wiek w czar­nym sur­du­cie od­da­je strzał w stro­nę kota. Aku­rat znaj­do­wa­li się wów­czas przy oknach. Wielu in­nych wyj­rza­ło na ulicę już po wy­strza­le i za­ob­ser­wo­wa­ło mo­ment utra­ty przy­tom­no­ści.

W ze­zna­niach opi­sa­no na­stę­pu­ją­cy prze­bieg zda­rzeń: z alej­ki wy­padł szary kocur, a za nim wście­kły, za­krwa­wio­ny dzia­dy­ga, który klnąc pod nosem, wy­ce­lo­wał w fu­trza­sty zad i wy­pa­lił z na­gan­ta. Po­cisk tra­fił w bruk, zry­ko­sze­to­wał i po­le­ciał hen do nieba. Kot uciekł. Męż­czy­zna z re­wol­we­rem zdał sobie spra­wę, że jest ob­ser­wo­wa­ny. Ro­zej­rzał się do­ko­ła, a zaraz potem padł.

Pie­lę­gniarz oddał nam do­ku­men­ty pana star­sze­go. Imię i na­zwi­sko: Józef Szu­bert, lat sie­dem­dzie­siąt jeden. Nie lada wy­czyn, muszę przy­znać, w tym wieku koty ga­niać…

 

***

Obu­dził się w po­miesz­cze­niu o sza­rych ścia­nach, oświe­tlo­nym przez ża­rów­kę, luźno zwi­sa­ją­cej z su­fi­tu. Leżał na twar­dym ma­te­ra­cu, przy­kry­ty koł­drą w bia­łej, szorst­kiej po­szwie. Za oknem skrzy­ły się gwiaz­dy. Przez otwar­te drzwi wej­ścio­we do­bie­ga­ły mę­skie głosy, śmie­chy.

Zro­zu­miał, gdzie się zna­lazł. Przez umysł prze­mknę­ły mu ob­ra­zy zda­rzeń sprzed utra­ty przy­tom­no­ści: ścia­ny ka­mie­nic za­la­ne pro­mie­nia­mi wie­czor­ne­go słoń­ca, szary pysk, zie­lo­ne śle­pia, kil­ka­na­ście par oczu pa­trzą­cych na niego z okien. 

Od­wró­cił głowę na bok. Za­mknął oczy, pra­gnąc jesz­cze chwi­li spo­ko­ju. Nie­ste­ty jasne świa­tło, tępy ból w lewym po­licz­ku oraz przede wszyst­kim oży­wio­na roz­mo­wa męż­czyzn nie po­zwa­la­ły mu za­snąć.

Wresz­cie głosy uci­chły, jed­nak ktoś zaraz wszedł do po­miesz­cze­nia. Józef po­czuł na sobie wzrok. Nie wy­trzy­mał na­pię­cia, uniósł po­wie­ki. Po­li­cjant w gra­na­to­wym mun­du­rze ster­czał w progu szpi­tal­nej sali.

– Dobry wie­czór. – Funk­cjo­na­riusz ukło­nił się czap­ką.

– Dobry wie­czór – od­po­wie­dział Józef.

Do sali zaj­rzała sze­ro­ka w ba­rkach po­stać. Był to drugi mun­du­ro­wy. Wszedł do środ­ka i za­mknął za sobą drzwi.

Po­li­cjan­ci zbli­ży­li się do łóżka.

– Kła­nia się przo­dow­nik Hen­ryk Przy­byl­ski – przed­sta­wił się ten z wąsem. – To mój kom­pan, przo­dow­nik Lu­dwik Pąs. – Wska­zał na ro­słe­go. – Panie Szu­bert, czy pa­mię­ta pan, co za­szło, nim przy­wie­zio­no pana do szpi­ta­la?

Józef kiw­nął głową. Pąs na­chy­lił się nad łóż­kiem.

– W takim razie, czy po­tra­fi pan wy­ja­śnić swoje dość… że tak to ujmę… – za­cmo­kał. – nie­ty­po­we za­cho­wa­nie?

Sta­ru­szek roz­chy­lił usta, ale nic nie po­wie­dział. Spu­ścił wzrok.

Pąs wy­szcze­rzył zęby. Przo­dow­nik Hen­ryk chrząk­nął zna­czą­co, zwra­ca­jąc się do Jó­ze­fa:

– Panie Szu­bert, zo­sta­ną panu po­sta­wio­ne na­stę­pu­ją­ce za­rzu­ty: za­kłó­ca­nie spo­ko­ju, nie­uza­sad­nio­ne uży­cie broni pal­nej w te­re­nie za­bu­do­wa­nym, nę­ka­nie zwie­rząt… – Wziął wdech. – W świe­tle prawa jest pan aresz­to­wa­ny, jed­nak ze wzglę­du na wiek oraz słaby stan zdro­wia nie za­mknie­my pana w aresz­cie. W każ­dym razie… – pod­jął, lecz za­wa­hał się.

Łyp­nął na Pąsa. Ten ścią­gnął brwi.

– Co to bied­ne zwie­rzę ci zro­bi­ło, co, Szu­bert? – Przo­dow­nik Lu­dwik nie­spo­dzie­wa­nie na­sko­czył na Jó­ze­fa.

Sta­rzec po­bladł i wy­trzesz­czył oczy. Hen­ryk po­pa­trzył na kom­pa­na spode łba.

– No co? – Ro­ślej­szy po­li­cjant wy­piął po­kaź­ną pierś w stro­nę niż­sze­go. – Chcia­łeś prze­słu­cha­nie, to zro­bi­my prze­słu­cha­nie. Nie na żarty, tylko na serio! Wy­ci­śnie­my praw­dę sta­ry­mi do­bry­mi me­to­da­mi… – Za­ci­snął pięść w po­wie­trzu.

Józef Szu­bert pod­kur­czył ra­mio­na i wsu­nął się głę­biej pod koł­drę.

Gesty oraz groź­ny ton Lu­dwika Pąsa spra­wi­ły, że Szu­ber­to­wi przy­po­mnia­ły się wszyst­kie plot­ki o bru­tal­no­ści po­li­cji, jakie za­sły­szał w ciągu życia. W świa­do­mo­ści miesz­kań­ców mia­sta ist­niał ste­reo­typ po­li­cjan­ta-fu­ria­ta, który od­re­ago­wu­je na za­trzy­ma­nych swe tro­ski i nie­po­wo­dze­nia ży­cio­we.

I kto go obro­ni? Ten drugi? On pew­nie tylko zgry­wa mi­łe­go, a ko­niec koń­ców bę­dzie krył ko­le­gę. Ze­zna­ją, że czu­bek się na nich rzu­cił i za­sto­so­wa­li środ­ki obro­ny ko­niecz­nej. Józef zdał sobie spra­wę ze swej ab­so­lut­nej bez­bron­no­ści oraz za­leż­no­ści od obcej woli.

– Po-po­wiem… – wy­ją­kał w pa­ni­ce.

Funk­cjo­na­riu­sze omie­tli go zdzi­wio­ny­mi spoj­rze­nia­mi. Pąs uśmiech­nię­ty od ucha do ucha lekko szturch­nął łok­ciem dru­gie­go przo­dow­ni­ka. Hen­ryk się­gnął za pa­zu­chę munduru i wy­do­był stam­tąd duży czar­ny notes oraz ołó­wek.

– A co to za kajet? – prych­nął Lu­dwik.

Hen­ryk zbył py­ta­nie kom­pa­na. Nieco spe­szo­ny, ner­wo­wy­mi ru­cha­mi, otwo­rzył ze­szyt, uło­żył ołó­wek w dłoni.

– Tak… Tak. Niech pan mówi, panie Szu­bert – rzekł do sta­rusz­ka nie­mal­że szep­tem. – To może się oka­zać przy­dat­ne… i po­moc­ne… tak.

Józef, od­chrząk­nął, gło­śno prze­łknął ślinę.

– Eh… jakby to… nie wiem… – za­czął mru­czeć pod nosem.

– No! – wy­krzyk­nął Pąs i sta­ru­szek znów za­dy­go­tał. – Nie mamy całej nocy! Tylko pro­szę nie zmy­ślać, bo my to wy­czu­je­my! – Po­ki­wał pal­cem.

– Do-do­brze… Więc… To na­praw­dę długa hi­sto­ria, pa­no­wie… – mówił po­wo­li, z wiel­kim tru­dem oraz z bły­ska­ją­cą w oczach na­dzie­ją na to, że po­li­cjan­ci się roz­my­ślą i jed­nak nie ze­chcą go prze­słu­chi­wać. 

Lecz oni spo­glą­da­li na niego z ocze­ki­wa­niem wy­pi­sa­nym na twa­rzach. Hen­ryk po­waż­ny i sku­pio­ny przy­ło­żył rysik do kart­ki. Pąs, uśmie­cha­jąc się, mru­żył po­wie­ki – wy­glą­dał jak czło­wiek spo­dzie­wa­ją­cy się, że lada chwi­la usły­szy pu­en­tę dłu­gie­go żartu.

– Ten kot… to nie jest… zwy­czaj­ny… – Z jed­nej stro­ny wstyd prze­mie­niał język Szu­ber­ta w drew­nia­ny kołek, z dru­giej strach nie po­zwa­lał sta­rusz­ko­wi prze­stać mówić. – Zwy­czaj­ny zwierz… to… Wie­rzy­cie pa­no­wie?… W duchy?

Przo­dow­nik Hen­ryk na­skro­bał coś w ka­je­cie. Lu­dwik dys­kret­nie od­chy­lił się do tyłu, by za­pu­ścić żu­ra­wia do no­te­su ko­le­gi.

– Wie­rzy­cie?… – dzia­dek po­wtó­rzył py­ta­nie.

Po­li­cjan­ci po­ki­wa­li gło­wa­mi.

– Byłem… Byłem ka­mer­dy­ne­rem w domu hra­bio­stwa Po­tłu­czew­skich przez pra­wie czter­dzie­ści lat… – opo­wia­dał Szu­bert.

 

***

Ode­skor­to­wa­li­śmy ka­ret­kę do szpi­ta­la. Szu­ber­ta opa­trzo­no, prze­ba­da­no i uło­żo­no na szpi­tal­nej pry­czy. Za­pa­dła noc. Cze­ka­li­śmy, aż spraw­ca zda­rze­nia się obu­dzi, pa­ląc fajki na ko­ry­ta­rzu i wów­czas tknę­ła mnie myśl: teraz albo nigdy. Kiedy in­dziej będę miał oka­zję po­roz­ma­wiać z au­ten­tycz­nym sza­leń­cem? Na pa­trol za­bra­łem czar­ny ze­szyt i pi­sa­dło – wszyst­ko, co po­trzeb­ne do spo­rzą­dze­nia no­ta­tek. Tylko ten Pąsik… Prze­czu­wa­łem, że z cha­mi­skiem będą pro­ble­my. Zna­czy się, na po­czą­tek za­dzia­łał na moją ko­rzyść – jego groź­by roz­wią­za­ły sta­rusz­ko­wi język.

Pan Józef opo­wie­dział hi­sto­rię swej służ­by u hra­bio­stwa Po­tłu­czew­skich. Wła­śnie teraz, two­rząc ten wpis, po­sił­ku­ję się no­tat­ka­mi spo­rzą­dzo­ny­mi pod­czas roz­mo­wy. Do­kład­nie tak, jak do­ra­dza­li nam na spo­tka­niu koła: za­pi­sy­wać każdą na­po­tka­ną cie­ka­wost­kę, żeby nie za­po­mnieć, na­stęp­nie utrwa­lać to w dzien­ni­ku, przy oka­zji ćwi­cząc styl, na ko­niec wy­ko­rzy­sty­wać w opo­wia­da­niach lub po­wie­ściach. Nigdy nie po­dej­rze­wa­łem, że na sta­rość coś zdoła mnie po­chło­nąć do tego stop­nia. Tym­cza­sem dzi­siaj, wró­ciw­szy do domu z ośmio­go­dzin­nej zmia­ny, ślę­czę po­chy­lo­ny nad ze­szy­tem i piszę. Kre­ślę, ob­gry­zam ołó­wek, czuję kłu­cie w ple­cach, ale wciąż piszę! Co tu się dzi­wić Lu­dwi­ko­wi, parę mie­się­cy temu sam wy­śmiałbym podobną fa­na­be­rię – wy­si­lać się w wolny wie­czór, za­miast na przy­kład wyjść do knaj­py? Zmie­ni­łem po­dej­ście, znów za­czą­łem ma­rzyć!

Dość o mnie, wróć­my do Jó­ze­fa Szu­ber­ta. Du­ka­jąc i wcho­dząc w licz­ne dy­gre­sje, przy­bli­żył nam fan­ta­stycz­ne zda­rze­nia, które miały miej­sce w domu hra­bio­stwa na prze­ło­mie wie­ków. W roku ty­siąc osiem­set dzie­więć­dzie­sią­tym pierw­szym do­szło do kon­flik­tu mię­dzy hra­bią Pio­trem Po­tłu­czew­skim oraz jego synem, Wik­to­rem. Powód dosyć okle­pa­ny, bo ko­bie­ta – nie­ja­ka Pul­che­ria.

 

***

Józef przy­po­mniał ją sobie: blond-ru­de loki wy­pły­wa­ją­ce spod ka­pe­lu­sza przy­ozdo­bio­ne­go ko­kar­dą z je­dwab­nej chu­s­ty, plisowana spód­ni­ca, śnież­no­bia­ły koł­nie­rzyk spię­ty srebr­ną brosz­ką. Gdy młody Po­tłu­czew­ski ją za­po­znał, pra­co­wa­ła jako gu­wer­nant­ka w domu sta­ro­sty. Była star­sza od Wik­to­ra o kilka lat. Ro­ze­śmia­ny mło­dzie­nia­szek o ja­sno­zie­lo­nych oczach, z za­cze­sa­ną na bok jasną grzyw­ką, nagle sta­nął przed oczy­ma wy­obraź­ni Szu­ber­ta. Sta­ru­szek wes­tchnął cięż­ko.

Tę­sk­no­ta za mi­nio­ny­mi dnia­mi nie uła­twia­ła snu­cia opo­wie­ści. Józef prze­no­sił się do ko­ry­ta­rzy miej­skiej re­zy­den­cji hra­bio­stwa. Wi­dział zie­lo­ną ta­pe­tę o kwie­ci­stym wzo­rze, dę­bo­we meble, po­usta­wia­ne na nich świecz­ni­ki, zdob­ne misy oraz wazy. Ledwo za­czy­nał na­pa­wać się cie­płem i pięk­nem tych prze­bły­sków, mi­ja­ło ude­rze­nia serca i już po­wra­cał do zim­nej sali, pod szorst­ką po­ściel, gdzie ster­cza­ło nad nim dwóch męż­czyzn w mun­du­rach. Zbie­ra­ło mu się wów­czas na płacz, lecz z tru­dem się po­wstrzy­my­wał.

Po chwi­li znów po­ry­wa­ła go prze­szłość. Od­naj­dy­wał w pa­mię­ci ko­lej­ne twa­rze: inni słu­żą­cy – przy­ja­cie­le z daw­nych lat, hra­bia Piotr, któ­re­go szla­chet­ne rysy sta­rza­ły się ni­czym wino – si­wi­zna i zmarszcz­ki tylko przy­da­ły mu ma­je­sta­tu. Jego głę­bo­ki głos z cha­rak­te­ry­stycz­ną chryp­ką, nadal roz­brzmie­wał gdzieś w pod­świa­do­mo­ści sta­re­go lo­ka­ja. Po­tłu­czew­ski mówił bły­sko­tli­wie, z tak­tem, ale mię­dzy sło­wa­mi, bez prze­rwy przy­po­mi­nał o swoim wy­so­kim po­cho­dze­niu. Ni­ko­go to jed­nak nie ra­zi­ło, wręcz prze­ciw­nie, hra­bia szyb­ko zjed­ny­wał sobie ludzi. Tak… wzglę­dy panny Pul­che­rii też zdo­był w bar­dzo krót­kim cza­sie… Wy­rzą­dził sy­no­wi ogrom­ną krzyw­dę, tym samym roz­po­czy­na­jąc ciąg zda­rzeń, który po­grze­bał ród Po­tłu­czew­kich.

At­mos­fe­ra w do­mo­stwie gęst­nia­ła z każ­dym dniem. Po od­by­ciu lek­cji, Wik­tor na­tych­miast wbie­gał na pię­tro i za­my­kał się w swoim po­ko­ju, by unik­nąć spo­tka­nia z ojcem. Szu­bert i resz­ta służ­by do­glą­da­ła mło­dzień­ca, na­prze­mien­nie po­pa­da­ją­ce­go w roz­pacz, szał albo zu­peł­ną apa­tię. Zza drzwi do­cie­ra­ły przy­tłu­mio­ne prze­kleń­stwa, a nawet groź­by. Pięk­no i cie­pło gdzieś ule­cia­ły. Mimo że dzia­ło się to późną wio­sną, wspo­mnie­nia Jó­ze­fa były po­zba­wio­ne ko­lo­ry­tu, prze­peł­nia­ło je po­czu­cie bez­na­dziei. Hra­bia wa­łę­sał się po po­sia­dło­ści przy­gar­bio­ny i nie­do­go­lo­ny. Z po­czu­cia winy za­czął pić, ale nie zdo­był się na roz­mo­wę z synem.

Pew­ne­go ranka jedna z po­ko­jó­wek przy­nio­sła Wik­to­ro­wi śnia­da­nie. Pu­ka­ła i pu­ka­ła, lecz mło­dzian nie ra­czył choć­by krzyk­nąć zza drzwi, by dała mu spo­kój. Do­my­śla­jąc się naj­gor­sze­go, słu­żą­ca pod­nio­sła rwe­tes. Nim we­zwa­no ślu­sa­rza, ktoś wy­szedł do ogro­du i spo­strzegł uchy­lo­ne okno. Wik­tor wy­mknął się nocą. Nie wra­cał przez ko­lej­ne ty­go­dnie, a po­szu­ki­wa­nia nie przy­no­si­ły skut­ku. 

Józef, jako ka­mer­dy­ner miał nie­po­wta­rzal­ną oka­zję ob­ser­wo­wać upa­dek wy­bit­ne­go czło­wie­ka na samo dno. Nigdy nie za­po­mniał tasz­cze­nia hra­bie­go do sy­pial­ni, prze­bie­ra­nia go, wy­cie­ra­nia żółci z pod­bród­ka i po­licz­ków. W końcu Po­tłu­czew­ski za­czął skar­żyć się na kłu­cie w klat­ce pier­sio­wej i nie wia­do­mo, czy nie wy­koń­czył­by się już wtedy, gdyby nie ona – Pul­che­ria. Na czas kon­flik­tu mię­dzy ojcem a synem, rzecz jasna, za­nie­cha­ła wizyt w do­mo­stwie, jed­nak nie­speł­na dwa mie­sią­ce po uciecz­ce mło­de­go Po­tłu­czew­skie­go, od­no­wi­ła kon­takt z Pio­trem. Widok tej dwój­ki razem wzbu­dzał mie­sza­ne uczu­cia: ko­bie­ta po­mo­gła hra­bie­mu wró­cić do ży­wych, lecz wcze­śniej­szych zda­rzeń nie spo­sób było wy­ma­zać.

Uczu­cie kwi­tło, prze­zwy­cię­ża­jąc wszel­kie prze­ciw­no­ści, aż wresz­cie Piotr Po­tłu­czew­ski oświad­czył się Pul­che­rii.

 

***

To ci świ­nia z tego hra­bie­go. Sy­n­ko­wi na­rze­czo­ną pod­kraść… Jak to mówią: mi­łość nie wy­bie­ra.

Po dwóch la­tach Pul­che­ria uro­dzi­ła dziec­ko – chłop­ca, któ­re­mu nada­no imię To­masz. Po ko­lej­nych trzech, star­szy syn Pio­tra wró­cił zu­peł­nie od­mie­nio­ny. Sam wy­ka­zał ini­cja­ty­wę po­jed­na­nia z ojcem oraz ma­co­chą. Ro­dzi­na wy­ba­czy­ła sobie krzyw­dy, za­pa­no­wał pokój… I w tym miej­scu do hi­sto­rii Szu­ber­ta wkra­cza magia.

 

***

Wik­tor za­pu­ścił brodę, na­brał otwar­to­ści i pew­no­ści sie­bie. Zda­wa­ło się pu­ścił w nie­pa­mięć swe dawne za­ży­ło­ści z Pul­che­rią, po­nie­waż wcale nie pe­szy­ła go jej obec­ność. To ra­czej ona za­cho­wy­wa­ła dy­stans wzglę­dem mło­dzień­ca oraz z po­cząt­ku sprze­ci­wia­ła się za­cie­śnie­niu więzi mię­dzy sy­na­mi hra­bie­go. Jed­nak­że wi­dząc ich wspól­ne za­ba­wy oraz prze­ko­ma­rza­nia, nie była w sta­nie wąt­pić w bra­ter­ską mi­łość, zresz­tą tak samo jak i po­zo­sta­li do­mow­ni­cy. Z nie­ma­łą go­ry­czą Szu­bert uzmy­sła­wiał sobie po raz wtóry, że wszy­scy dali się oszu­kać.

Poza spę­dza­niem czasu z Tom­kiem, młody Po­tłu­czew­ski czy­tał ca­ły­mi go­dzi­na­mi. Oczy­wi­sta, ni­ko­go nie za­in­te­re­so­wa­ło co. Po­dej­rzeń nie wzbu­dzi­ło też ukry­wa­nie nie­któ­rych ksią­żek w wa­liz­ce, za każ­dym razem po skoń­czo­nej lek­tu­rze. Wik­tor cza­sa­mi wy­cho­dził na mia­sto, ubra­ny w długi, sta­ro­mod­ny czar­ny płaszcz i do­mow­ni­ków nie ob­cho­dzi­ło dokąd, w jakim celu, ani z kim się spo­ty­ka.

Tuż pod no­sa­mi Pio­tra, Pul­che­rii, po­ko­jó­wek i lo­ka­jów roz­wi­ja­ła się de­mo­nicz­na in­try­ga. Jej punk­tem cen­tral­nym miał oka­zać się pe­wien kot. Józef przy­wo­łał mo­ment, w któ­rym star­szy syn hra­bie­go wszedł do sa­lo­nu, trzy­ma­jąc fu­trza­stą kulkę w ra­mio­nach. Po­da­ro­wał To­ma­szo­wi szare kocię. Pu­pi­la na­zwa­no Mel­chior.

Nie­speł­na ty­dzień póź­niej, Wik­tor z wiel­kim żalem oświad­czył, że na­za­jutrz wy­jeż­dża. Po­że­gnaw­szy się z ro­dzi­ną, opu­ścił dom, tym razem na za­wsze.

Jakoś nie­dłu­go potem Szu­bert za­ob­ser­wo­wał nie­zwy­kłą prze­mia­nę: tę­czów­ki Mel­chio­ra zmie­ni­ły barwę z ciemnej, brązowej lub czarnej na ja­sno­zie­lo­ną – kolor oczu Wik­to­ra. Był bez mała zdzi­wio­ny, nawet roz­ma­wiał o tym z in­ny­mi słu­ga­mi. Wów­czas wy­tłu­ma­czy­li to zwy­kłym pa­mię­cio­wym fi­glem, lecz po la­tach ele­men­ty ukła­dan­ki utwo­rzy­ły spój­ną ca­łość…

Do tego nie­zwy­kła prze­myśl­ność zwie­rza­ka, który po po­je­dyn­czym upo­mnie­niu, od razu do­sto­so­wy­wał się do za­ka­zów, zu­peł­nie jakby ro­zu­miał ludz­ką mowę. No i te za­ba­wy z To­masz­kiem. Hra­bie­mu zda­rzy­ło się za­żar­to­wać, że Mel­chior za­stą­pił chłop­cu brata. I jesz­cze roz­mo­wy… roz­mo­wy dziec­ka z kotem. Wzię­to je za prze­jaw roz­wo­ju bo­ga­tej wy­obraź­ni dru­gie­go syna Po­tłu­czew­skie­go. Nikt przy zdro­wych zmy­słach nie do­my­ślił­by się praw­dy…

 

***

– Roz­ma­wia­li ze sobą? – Pąsik zadał py­ta­nie gło­sem drżą­cym od skry­wa­nej we­so­ło­ści.

Sta­ru­szek po chwi­li wa­ha­nia po­twier­dza­ją­co kiw­nął głową.

– I jak to wy­glą­da­ło? – drą­żył przo­dow­nik Lu­dwik.

Szu­bert za­mru­gał, za­czął in­ten­syw­nie my­śleć. Przed każ­dym wy­po­wie­dzia­nym zda­niem mu­siał po­du­mać przez kilka albo kilka­na­ście se­kund. Cza­sem roz­wie­rał usta, ale po­wstrzy­my­wał się w ostat­nim mo­men­cie i dumał jesz­cze. Pą­si­ko­we za­ci­ska­nie pię­ści spraw­dzi­ło się na po­cząt­ku, na­to­miast dal­sze sto­so­wa­nie tej me­to­dy przy­nio­sło­by za­pew­ne od­wrot­ny efekt lub do­pro­wa­dzi­ło do za­wa­łu. W takim wy­pad­ku to po­li­cjan­ci mu­sie­li­by się po­rząd­nie na­gim­na­sty­ko­wać, jak opi­sać zda­rze­nie w ra­por­cie. Wo­le­li cze­kać.

Na opowiadaniu mi­nę­ła pra­wie go­dzi­na. Przo­dow­ni­cy przy­tasz­czy­li krze­sła do łóżka, usie­dli obok sie­bie po pra­wi­cy Szu­ber­ta. Zdję­li czap­ki, od­sła­nia­jąc ły­si­ny. Hen­ryk za­peł­nił no­tat­ka­mi trzy stro­ny ka­je­tu.

Józef za­ka­słał sztucz­nie, wciąż gra­jąc na zwło­kę i do­pie­ro potem wró­cił do opo­wia­da­nia:

– To­ma­szek mówił nor­mal­nie, po ludz­ku, tyle że no… do kota. Mówił o ja­kichś tam swo­ich dzie­cin­nych spra­wach. Kot za­zwy­czaj tylko ma­chał łeb­kiem, mru­czał, ale cza­sem miauk­nął ci­szej, cza­sem gło­śniej. Tak o… – I sta­ru­szek na­praw­dę wydał z sie­bie prze­cią­gły oraz o wiele za gło­śny koci od­głos.

Hen­ryk uniósł wzrok znad ze­szy­tu, zer­k­nął na kom­pa­na. Pąs nie drgnął ani nie zmie­nił wy­ra­zu, na­zbyt za­sko­czo­ny miauk­nię­ciem dziad­ka, by się ro­ze­śmiać.

– Niech pan jesz­cze raz po­ka­że, bo jakoś mi umknę­ło – rzekł do Szu­ber­ta.

Ten zro­bił skwa­szo­ną minę, uzmy­sła­wia­jąc sobie, co wła­ści­wie uczy­nił. Przo­dow­nik Hen­ryk, nie po­tra­fiąc znieść tak wiel­kich po­kła­dów że­na­dy, po­sta­no­wił za­in­ter­we­nio­wać:

– Lu­dwi­ku – zwró­cił się do ko­le­gi. – pójdź do pie­lę­gniar­ki i zor­ga­ni­zuj szklan­kę wody dla pana Jó­ze­fa. Czy może wo­lał­by pan her­ba­tę? – za­py­tał sta­rusz­ka.

– Może być her­ba­ta – od­parł Szu­bert.

– Dwie her­ba­ty, bo i ja się chęt­nie na­pi­ję.

Pąsik za­sę­pił się, ale zaraz wstał. Wy­cią­gnął rękę w stro­nę Heńka.

 – To daj fajka na drogę. – Po­ki­wał dło­nią.

Sie­dzą­cy przo­dow­nik nie pro­te­sto­wał, pod­su­nął kom­pa­no­wi pacz­kę. Lu­dwik, wsa­dziw­szy pa­pie­ro­sa mię­dzy zęby, wy­szedł z sali. Hen­ryk po­cze­kał, aż kroki Pą­si­ka przy­cich­ną, po czym roz­siadł się wy­god­niej, cho­ciaż przez chwi­lę nie mu­sząc za­sła­niać no­ta­tek. Józef także odro­bi­nę się roz­luź­nił, ode­tchnął z ulgą.

– No, pro­szę kon­ty­nu­ować, panie Szu­bert – po­wie­dział po­li­cjant, ob­ra­ca­jąc ołó­wek w dłoni.

 

***

Czas upły­wał i To­ma­szek coraz rza­dziej dys­ku­to­wał z Mel­chio­rem. Py­ta­nie tylko, czy rze­czy­wi­ście wy­ra­stał z dzie­cin­nych fan­ta­zji, czy może wsty­dził się, ale nić ko­mu­ni­ka­cji nie zo­sta­ła prze­rwa­na. Chło­piec po­zo­sta­wał bli­sko ze swoim pu­pi­lem. Co dzień po lek­cjach za­bie­rał Mel­chio­ra na prze­chadz­kę po ulicz­kach mia­sta. Czy ra­czej na od­wrót? To zwie­rzę pro­wa­dzi­ło pana do ja­kichś ta­jem­ni­czych miejsc. Nie zwie­rzę, a czło­wiek w ko­ciej skó­rze…

 Data siód­me­go li­sto­pa­da ty­siąc dzie­więć­set ósme­go roku na stałe utrwa­li­ła się w umy­śle Szu­ber­ta – dzień, w któ­rym To­masz Po­tłu­czew­ski nie wró­cił z wie­czor­ne­go spa­ce­ru.

W akcję po­szu­ki­waw­czą za­an­ga­żo­wa­no ogrom­ne siły, do­słow­nie prze­trzą­sa­no mia­sto. Hra­bi­na nie spała, tylko snuła się po do­mo­stwie z kąta, w kąt, co chwi­la za­no­sząc się pła­czem. Wy­ma­wia­ła sobie, że to kara boska, że ciąży nad nią fatum. Jakby nie pa­trzeć, nie mi­ja­ła się z praw­dą tak bar­dzo. Jed­nak­że jej syn od­na­lazł się dość szyb­ko. Zna­le­zio­no go pół­przy­tom­ne­go w ja­kimś za­uł­ku. Mel­chior prze­padł.

To­ma­szek prze­ja­wiał symp­to­my cięż­kie­go szoku. Ni­cze­go nie pa­mię­tał, zresz­tą z le­d­wo­ścią dawał radę się wy­sło­wić. W badaniu lekarskim wykazano ślady mal­tre­to­wa­nia – bicia oraz kłu­cia strzy­kaw­ka­mi. Nie wy­klu­cza­no, że chłop­cu zo­sta­ło coś wstrzyk­nię­te. Jak długo Szu­bert miał oka­zję go wi­dy­wać, nie od­zy­skał pełni władz umy­sło­wych. Serce ła­ma­ło się od nie­ustan­ne­go mil­cze­nia nie­gdyś re­zo­lut­ne­go dziec­ka.

Po­li­cja kon­ty­nu­owa­ła śledz­two. Hra­bio­stwo nie zdra­dza­li szcze­gó­łów, ale słu­żą­cy nad­sta­wia­li uszu, a potem wy­mie­nia­li się in­for­ma­cja­mi. Ponoć To­masz nie był pierw­szym ma­ło­let­nim, od­na­le­zio­nym w takim sta­nie, w tej oko­li­cy, a je­dy­nie pierw­szym z bo­ga­te­go domu. Po­dej­rze­wa­no, że za wszyst­kim stoi sa­ta­ni­stycz­na sekta, któ­rych w ostat­nich la­tach na­mno­ży­ło się w całym kraju. Nie­ste­ty trop się urwał, śled­czy po­rzu­ci­li spra­wę, ku roz­pa­czy Po­tłu­czew­skich.

Cie­pło i pięk­no ode­szły bez­pow­rot­nie. Hra­bia po­wró­cił do dawno po­rzu­co­ne­go na­ło­gu, a, jako że li­czył sobie ponad sześć­dzie­siąt lat, za­cho­ro­wał prę­dzej i do­tkli­wiej niż ostat­nim razem. Zmarł po trze­cim za­wa­le rok póź­niej. Pul­che­ria, odzie­dzi­czyw­szy do­by­tek, po­pa­dła w kon­flikt z krew­ny­mi męża. Wy­czer­pa­na przez wcze­śniej­sze przej­ścia od­pu­ści­ła. Roz­dzie­li­ła kosz­tow­no­ści mię­dzy ku­zy­nów, ciot­ki i tak dalej, zwol­ni­ła służ­bę, sprze­da­ła dom po za­ni­żo­nej cenie. Wy­je­cha­ła na za­chód z synem i resz­tą for­tu­ny w wa­li­zach.

Józef po­zo­stał bez pracy, ale nie na długo. Słu­żył w róż­nych miej­scach, przez te czter­na­ście lat nie na­rze­kał na brak za­ję­cia. W pew­nym mo­men­cie prze­stał roz­my­ślać o tra­gicz­nych wy­da­rze­niach zwią­za­nych z Po­tłu­czew­ski­mi. Do­pie­ro po na­tknię­ciu się w jed­nym z za­uł­ków na dziw­nie zna­jo­me­go zwie­rza­ka, za­czął roz­trzą­sać prze­szłość i przed ocza­mi sta­nę­ła mu spój­na ca­łość…

 

***

Józef Szu­bert, stary ka­mer­dy­ner, który peł­nił służ­bę w domu hra­bio­stwa przez bar­dzo długi czas, prze­mie­rza­jąc ulice, za­uwa­żył sza­re­go ko­cu­ra o zie­lo­nych śle­piach grze­bią­ce­go w śmiet­ni­ku. Od­na­lazł Mel­chio­ra, dwu­dzie­sto­pa­ro­let­nie­go kota, pod­trzy­my­wa­ne­go przy życiu przez jakąś ma­gicz­ną siłę – może duszę ludz­ką? Duszę na­le­żą­cą do Wik­to­ra!

By ze­mścić się na Pul­che­rii oraz ojcu, oddał przy­rod­nie­go brata na pa­stwę sekty, w któ­rej sze­re­gi wkro­czył pod­czas swej nie­obec­no­ści!

Po­kie­ro­wał wszyst­kim z ukry­cia, więc chyba śmia­ło można na­zwać go szarą emi­nen­cją. Opła­ca­ło się spo­rzą­dzić tę notkę, cho­ciaż prze­sze­dłem przez nią ka­tu­sze. W każ­dym razie kot jest szary, tak samo emi­nen­cja jest szara – pa­su­je ide­al­nie i każdy głupi zro­zu­mie, o co cho­dzi.

 

***

– Gdy zo­ba­czy­łem te zie­lo­ne śle­pia, po­czu­łem… och, pra­wie pa­dłem! – Sta­ru­szek oży­wił się po wy­pi­ciu her­ba­ty i opo­wia­da­nie szło mu coraz le­piej. Ła­twiej od­naj­dy­wał słowa, mówił gło­śniej, wy­cią­gnął ręce spod koł­dry, by ge­sty­ku­lo­wać.

Hen­ryk pa­trzył na Szu­ber­ta ocza­mi iskrzą­cy­mi się od eks­cy­ta­cji i jed­no­cze­śnie coś zapisywał. Gdy ode­rwał ołó­wek od kart­ki, koń­cząc ostat­nią notkę, przo­dow­nik Lu­dwik wy­pu­ścił po­wie­trze nosem, stęk­nął, do­stał drga­wek. Nie wy­trzy­mał, pękł – za­niósł się śmie­chem na cały szpi­tal.

– Coś ty tam… Coś ty tam na­pi­sał, Heniu? – pytał, ocie­ra­jąc łzy.

Hen­ryk, kon­sta­tu­jąc, że Pąsik re­cho­cze, wska­zu­jąc na jego za­pi­ski, na­tych­miast za­mknął no­tat­nik. Jed­nak po chwi­li roz­chy­lił go, cie­ka­wy, co tak roz­śmie­szy­ło dru­gie­go po­li­cjan­ta. Nie pa­mię­tał, po­nie­waż za­słu­cha­ny pisał ma­chi­nal­nie. Ostat­nie słowa utrwa­lo­ne wiel­ki­mi, ko­śla­wy­mi li­te­ra­mi brzmia­ły: SZARA EMI­NEN­CJA MIAU.

Przo­dow­nik Hen­ryk naj­pierw po­bladł, potem po­czer­wie­niał.

– Od­czep się ode mnie… ty knu­rze… – wy­ce­dził wście­kle.

Śmiech Lu­dwi­ka ucichł, niby nożem uciął. 

– Że co pro­szę? – Pąsik pod­niósł się na równe nogi, wy­piął pierś. – Po­wtórz!

Lico Hen­ry­ka przy­bra­ło barwę ścian sali. Spu­ścił głowę, ner­wo­wo po­tarł wąsy.

– No, już nic… – wy­du­sił z za­ci­śnię­te­go gar­dła.

– Hmm… – mruk­nął Lu­dwik.

Wtem po­chwy­cił grzbiet czar­ne­go no­te­su i wy­rwa­ła go z prze­po­co­nej dłoni wła­ści­cie­la, nim ten zdą­żył za­re­ago­wać.

– Co to ma być? – Pąsik wer­to­wał stro­ni­ce ka­je­tu. – Prze­cież widzę, że nie służ­bo­we!

– Moje pry­wat­ne to jest – od­parł przo­dow­nik Hen­ryk, wsta­jąc. – Oddaj! – Wy­cią­gnął rękę po swoje, lecz drugi po­li­cjant od­stą­pił o krok.

– Dobra, oddam, ale jak wy­tłu­ma­czysz mi, co to zna­czy. – Po­ma­chał no­te­sem.

– Jasne, jasne, ale to po prze­słu­cha­niu…

– W rze­czy samej, trze­ba to skoń­czyć, psia­krew.

Lu­dwik pod­szedł do łóżka. Zbli­żył twarz do twa­rzy Szu­ber­ta, który z ner­wów roz­chy­lał i za­my­kał usta, stę­ka­jąc przy tym cicho.

– Czy przy­zna­je pan, że strze­lał do kota, mnie­ma­jąc, że sie­dzi w nim duch czło­wie­ka? – za­py­tał Pąs ostrym tonem.

Broda star­ca za­trzę­sła się, z ką­ci­ków oczy wy­cie­kły łzy.

– Ta-tak… – wy­du­kał.

– No i za­ła­twio­ne – oznaj­mił Przo­dow­nik Lu­dwik, uno­sząc wzrok na Hen­ry­ka. – Dzwoń do za­kła­du. Niech wezmą go na ob­ser­wa­cje. Ja na­pi­szę, co trze­ba i gdzie trze­ba.

 

***

Eh, no cóż po­ra­dzić. Pi­sząc zu­peł­nie bez­wol­nie, za­mie­ni­łem „Mel­chior” na „Miau”. 

Obie­ca­łem Pą­so­wi, że do od­wo­ła­nia bę­dzie pił i palił na mój koszt. W za­mian nie powie ni­ko­mu o moich za­pę­dach pi­sar­skich. 

Jesz­cze zo­ba­czy­my, czyje bę­dzie na wierz­chu! Wła­śnie zdo­by­łem ma­te­riał na po­wieść – kry­mi­nał fan­ta­stycz­ny w stylu Ed­ga­ra Al­la­na Poego. Strze­la­ni­ny i ga­da­ją­ce koty. Taka jest moja wizja ar­ty­stycz­na! Cie­ka­we, czy ten knur w ogóle wie, co to zna­czy? Może jutro znajdę chwilę, żeby po­szpe­rać w ak­tach i znaj­dę coś o tej po­rzu­co­nej spra­wie z sektą.

Co do Szu­ber­ta, to we­dług mnie sta­ru­szek osza­lał z po­czu­cia winy. Po­zwa­la­li chło­pa­ko­wi sa­me­mu łazić wie­czo­rami i skoń­czy­ło się to tak, a nie ina­czej. Mó­zgow­ni­ca lo­ka­ja nie po­tra­fi­ła przy­jąć do świa­do­mo­ści bru­tal­nej praw­dy: do po­rwa­nia To­mecz­ka do­szło przez zwy­kłe za­nie­dba­nie osób do­ro­słych z naj­bliż­sze­go oto­cze­nia. Pan Józef wy­ja­śnił sobie spra­wę bar­dzo, ale to bar­dzo okręż­nie, żeby móc wska­zać win­ne­go – przy­pad­ko­we­go sier­ściu­cha o zie­lo­nych oczach (Mel­chior nie­chyb­nie zdechł dawno temu).

Po spi­sa­niu ra­por­tu skon­tak­to­wa­li­śmy się z za­kła­dem dla cho­rych psy­chicz­nie. Prze­ję­li dziad­ka dziś rano.

Koń­czę ten wpis i idę spać.