W obronie długich zdań i słów niecodziennych

Ostatnimi czasy, to jest w epoce internetu, szybkiego przepływu wszelkich informacji, zabiegania i ogólnie pospiechu życia, wiele osób – począwszy od uczniów narzekających na rzekomo niestrawne dzieła literatury wieku dziewiętnastego i początku dwudziestego (to jest okresu, kiedy po prostu pisano dobrze), a kończąc na nauczycielach, którzy zalecają (a mówiąc rzeczowiej i dosadniej, każą) pisać uczniom na wypracowaniach „krótko i zwięźle” – ludzi piszących długie zdania, używających apetycznych lingwistycznie słów, nietuzinkowych metafor, posługujących się stylem plastycznym i kwiecistym, przekazujących za pomocą wyrazów nie tylko dosłowne znaczenie, ale i skojarzenia, odczucia oraz kontekst opisywanego obiektu bądź abstraktu, określa srogim mianem wodolejców czy nudziarzy, a same długie zdania, pokuśliwe a przestarzałe leksemy, nieprzeoczalne neologizmy, gęste leksykalnie teksty i autentyczną, niepodrabialną magię, styl będący substancją kipiącą w jakimś alembiku, uważa za niepotrzebne. Czy takie podejście nie jest przypadkiem słuszne i czy nie wypadałoby od czasu do czasu zrezygnować z takiej literackiej gimnastyki artystycznej oraz językowej samowolki i pod względem stylu pouprawiać męską, precyzyjną ciężką atletykę?

Dla zrozumiałości tekstu warto. Bo gdy się pisze krótko, to łatwo zrozumieć. Ludzie nieinteligentni rozumieją. Ale inteligentni też. I wszyscy są szczęśliwi.

Warto jednakże zastanowić się, dla kogo powstaje tekst. Jeśli dla ludzi nieinteligentnych, to świetnie, piszemy prosto. Jak dla i takich i takich, to też piszmy prosto, bo w innym razie ci mniej bystrzy niczego nie pojmą. Jeśli wszakże grupą docelową naszego tekstu są ludzie kognitywnie rozwinięci, możemy sobie pozwolić na przekazywanie w jednym zdaniu (a zatem oszczędnie!) za pomocą języka nie tylko suchych faktów, lecz także, jak już wspomniałem, naszego stosunku do omawianego tematu, skojarzeń, wszelkich doznań zmysłowych i pozazmysłowych – słowem wszystkiego, a robić to możemy, starannie selekcjonując słowa, dokładnie myśląc nad subtelnymi różnicami między ładunkiem emocjonalnym poszczególnych wyrazów, a także nad rytmiką, plastycznością, błyskotliwością czy humorem, które – wbrew opinii marudnych uczniów, o których już wspomniałem – uczynią lekturę przyjemniejszą.

Gdy zaś chodzi nie o łatwość zrozumienia tekstu, ale o zwięzłość, to zwykle im dłuższe zdania, tym lepiej. Poniżej znajdują się dwa krótkie paragrafy. Niech czytelnik sam zdecyduje, które czyta się szybciej i które zawiera mniej słów.

Ala ma kota. Kot Ali jest różowy. Jest także gruby. Przypomina Ali o jej dzieciństwie. Ala pamięta z dzieciństwa beztroskę i radość. Pamięta również promienie koralowego słońca, wpadające do jej pokoju. Te promienie uwidaczniały rzadką subtelną kurzawę. Teraz Ala jest stara. Pamięta swoje dzieciństwo jedynie dzięki swojemu koteczkowi.

Ala – teraz już stara kobieta – ma różowego grubego kota, co jako jedyny przypomina jej o jej dzieciństwie, pełnym beztroski i radości, o koralowych promieniach słońca wpadających do jej pokoju, uwidaczniających rzadką subtelną kurzawę.

Może i oprócz ewidentnej długowieczności i rzeczonego kota i niecodziennego koloru jego futra w żadnym z tych tekstów nie ma nic zachwycającego, ale trzeba przyznać, że dla jakiegoś tajemniczego powodu ten drugi wydaje się, z braku odpowiedniejszego słowa powiedzmy – lepszy. Oczywiście jest to rzecz subiektywna, poza tym, gdy krótkie i niepotrzebne liczne zdania służą np. historii bądź nastrojowi, to świetnie, trzeba mieć tylko spora pisarskiego wyczucia. Z jakiegoś jednak powodu drugi paragraf wydaję się oszczędniejszy. Można go nazwać bądź to ładniejszym, bądź też bardziej frapującym, bądź wreszcie wartościowszym literacko – jak kto woli.

Jednym słowem, współczesna proza nie jest łatwiejsza do zrozumienia – to ludzie, mówiąc dyplomatycznie, cofnęli się w rozwoju kognitywnym.