ZNIKANIE – LISTOPADOWIEC 2013

Kilka dni temu obejrzałem nowy film duetu Pegg i Wright pod znamiennym tytułem – "The World's End". Wiedziałem czego się spodziewać, bo twórcy są specjalistami od inteligentnych, gatunkowych parodii, ich wcześniejsze filmy to "Wysyp żywych trupów" i "Hot fuzz". Tym razem, zanim w pełni rozpoczęła się parodystyczna odsłona oglądałem z zapartym tchem historię, w której główny bohater, Gary King, namawia czterech kumpli z młodości na realizację niedokończonego wyzwania z dawnych czasów – pijacki maraton po dwunastu pubach (ostatni w kolejce ma tytułową nazwę). Na początku filmu mamy retrospekcję – widzimy w niej ową grupkę kolegów w dniu uważanym przez głównego bohatera za najpiękniejszy dzień jego życia, chodzi rzecz jasna o dzień, w którym podjęli próbę zaliczenia dwunastu pubów. Po retrospekcji okazuje się, że Gary opowiada tę historię jakiejś grupie wsparcia. Natchniony wspomnieniem udaje się do dawno niewidzianych przyjaciół ze wspomnianą wyżej propozycją. Widok Gary'ego i jego podtatusiałych, uwięzionych w dorosłym życiu kumpli sprawił, że zacząłem mocno dyszeć, podszedłem do lustra i też to zobaczyłem. Ten, kim byłem kiedyś, łudzący się, że zawojuje świat i bawiący się na całego koleś z włosami na głowie – zniknął. Po uświadomieniu sobie tego faktu, nie wiem właściwie dlaczego, jakiś bodziec pchnął mnie do przeczytania, w szybkim jak na obecnego mnie tempie, listopadowej NF. No i teraz zastanawiam się, czym mam sobie tłumaczyć taką reakcję.

Przeczytałem sześć opowiadań, trzy zagraniczne i trzy polskie. Przeczytałem publicystykę, która między innymi dała mi pełniejszy wgląd w twórczość i życiorys znakomitych twórców – Ursuli K. Le Guin i Orsona Scotta Carda. Świetnym pomysłem jest cykl o prozie fantastycznej innych krajów, a opowieść o Marszałku, jego wybitnych zdolnościach i rzecz jasna mózgu fascynuje i daje dowód, że fantastyka tkwi w przeróżnych aspektach życia. Trafił też do mnie felieton Rafała Kosika o cyfrowym wykluczeniu, czy mówiąc wprost – o znikaniu. Bo przecież, gdy przekroczy się pewien wiek, człowieka, zwłaszcza jeśli ma dzieci, ogarnia niepokojące poczucie – nazwijmy je poczuciem niepasowania do pędzącego do przodu świata. Przez kilka dni obserwowałem moją córkę, która dostała nowy telefon – siedziała na jakichś Instagramach, tumbirach i cholera wie na czym jeszcze i wiedziałem, że chociaż teraz wybiegła daleko przede mnie, to ów bieg na czołowych pozycjach nie będzie trwał wiecznie. W końcu zostanie w tyle, za innymi. I suma sumarum – zniknie. Jednak do tej wiedzy, do takiej prawdy o życiu musi dotrzeć sama. Człowiek przeciwdziała oczywiście takiemu stanowi rzeczy. Wszelkimi sposobami próbuje nadać życiu znaczenie. Kopie, drąży, szuka i podkręca doznania, byleby światu, nudzie i nieubłaganemu czasowi zagrać na nosie. Ot, choćby próbuje "zniknąć" świat, czytając.

Czytelnictwo umiera od lat. Umiera, umiera i umrzeć nie może, bo wciąż są na świecie szaleńcy, którzy czytają. Nie dwie, nie cztery ale o wiele więcej książek rocznie. Pragnienie opowieści, pragnienie doznań różnych od monotonii życia jest chyba w człowieku atawistyczne. Co daje człowiekowi czytanie? Przede wszystkim ucieczkę od nudy. Dlatego kupuję co miesiąc nowe książki, dlatego kupuję co miesiąc Nową Fantastykę, oglądam filmy, seriale, by od niej uciec. O ucieczce od nudy na poważnie, jest nagrodzony drugim miejscem w konkursie na najlepsze opowiadanie "Cyrograf". Zawarty w nim koncept świata na własnych zasadach przypomniał mi starą powieść Dicka – "Oko na niebie". Mieliśmy tam spojrzenia na różne światy tworzone przez różne osobowości. Przewrotny "Cyrograf" opowiada właśnie o takim patencie na nudę i życie głównego bohatera. który decyduje się wypowiedzieć przed diabłem bardzo specjalne życzenie. Wplątanie w treść diabła sprawia, że czytelnik od razu wie, iż historia raczej nie potoczy i nie skończy się dobrze. To właściwie jeden zarzut do dwóch polskich opowiadań, które zajęły ex aequo drugie miejsce w plebiscycie – ich konkluzja i sam bieg fabuły były w pewnym stopniu przewidywalne. "Zagłada" jest wspaniale odmalowaną przypowieścią, która jak sądzę znajdzie wielu zwolenników. Jednakże jeśli to jest drugie miejsce, to nie chcę jedynie pokazówki i motywów, wykorzystanie których niejednokrotnie poruszało mnie w innych tekstach. Bo pomysł, nawet znakomity, to jeszcze nie wszystko. Chciałbym tchnienia czegoś nowego lub jakiejś wstrząsającej historii, jak tej z pierwszego miejsca w wykonaniu Huberatha w dawnym, literackim konkursie NF . Cóż, pierwsze miejsce jeszcze przed nami, może jednak dostanę to, na co czekam. Dodam, że trzecie z puli polskich opowiadań – "Aeternitas", również pozostawiło mnie w uczuciu niedosytu, ale chodzi tu wyłącznie o samą końcówkę, która zadziała się zbyt natychmiastowo, a chętnie posiedziałbym w tej alternatywnej Polsce trochę dłużej.

Po komentarzach grupki użytkowników pod pewnym wątkiem widzę, że są usatysfakcjonowani zawartością listopadowej NF. W porównaniu wagi polskich i zagranicznych opowiadań według mnie panuje niemal równowaga. Ostatnie, które przeczytałem – "Rok szczura", leciutko przechyliło szalę na korzyść tych drugich. W opowiadaniu "Idealny tekst i tajna opowieść", którego treść mimo fajnego konceptu przemówiła do mnie najsłabiej, jakoś nie mogłem przekonać się do miejscami nudzącego i jakoś tak na siłę natchnionego narratora, który nie wyglądał mi na tego, kim niby miał być. Strzałem w dziesiątkę wydał mi się dodany pod koniec alternatywny życiorys i to właśnie ten fragment bardziej zmusił mnie do refleksji – nad zagadkowością życia, filozofią przypadku i nad ludzkim przeciwdziałaniem znikaniu. Owszem, Allan Edgar Poe nie zniknął, jest wciąż czytany i hołubiony, ale właściwie co mu teraz z tego? Przydałoby mu się w czasach gdy żył, jakieś ingerujące w rzeczywistość piórko, jak te z "Pikselowej Maski" Jeffa Noona.

Powiem szczerze, że bardziej do mnie trafiają opowiadania osadzone w Wurtowym świecie niż sama, zakręcona powieść Noona. W powieści wszystko jest na maksa, a w opowiadaniach wątek z piórkiem jest zazwyczaj delikatnie zaznaczony. Zastanawiam się, czy "Pikselowa maska" broni się jako osobny tekst, mnie trudno się na ten temat wypowiedzieć, bo wcześniej zaliczyłem podstawę. W każdym razie, młodego narratora da się polubić, bo to po prostu dzieciak ze straszno-dziecięcymi marzeniami, żyjący w takim, a nie innym, przed Wurtowym, ale już nabierającym symptomów anarchii świecie. Choć ta cała anarchistyczna otoczka prozy Noona szokuje i może kojarzyć się nawet z filmową "Mechaniczną pomarańczą", to i tak uwodzi czytelnika. Czujemy wewnętrzną obawę przed takim obrotem spraw, jednocześnie będąc zafascynowani wizją sukcesywnie znikających norm społecznych.

Najbardziej trafił do mnie tekst chińskiego autora, który ładnie komponuje się z artykułem Marka Grzywacza. Coś się w tych Chinach musi dziać, jeśli mogło ukazać się tam takie opowiadanie. Niech nie zwiedzie czytelnika Neoszczurza brać, która doświadcza tu hekatomby. To, jeśli dokładnie wczytamy się w ostanie fragmenty, opowieść o narzuconej z góry iluzji, w której tkwi niejeden naród na naszym świecie. "Rok szczura", jak napisał w stopce Marcin Zwierzchowski to tekst godnie kontynuujący motywy i inspirowany wybitnymi powieściami Orwella i Goldinga. My, do tej listy możemy śmiało dodać Zajdla, Konwickiego i wielu innych polskich autorów. Dystopijna, socjologiczna fantastyka w chińskiej odsłonie? Długo czekałem na cos takiego.

Zastanawiam się, co pozostanie we mnie po lekturze tych sześciu opowiadań. Czy jak wiele innych znikną, zbladną w pamięci? Kto z młodych, portalowych użytkowników wie, co pisał Żerdziński, jeden z najlepszych polskich opowiadaczy? Kto pamięta "Melomanów" Górskiego, których lata temu kserowałem w łódzkiej Bibliotece Uniwersyteckiej"? Czemu co miesiąc kupujemy Nową Fantastykę wiedząc podświadomie, że po przeczytaniu większość tekstów pewnie zniknie z naszej pamięci? Czy jest to forma jakiejś symbiozy – człowiek i opowieść, dająca ułudę i jedynie tymczasową obronę przed zniknięciem? Widzę tę symbiozę jako wspólne, szlachetne w założeniach mamienie się, że jednak coś znaczymy, że czujemy, rozkminiamy, polemizujemy, szczerzymy zęby, ukradkiem ocieramy łzę a później, po lekturze, niezmiennie kładziemy się spać i śnimy przeróżne, najczęściej zapominane szybko sny. Następnego dnia znowu będziemy czytać i w związku z tym nie będzie nas przez dłuższą chwilę. Cóż, taka jest dziwna, paradoksalna prawda. Czasami by uciec od wszędobylskiego świata i udowodnić sobie, że coś znaczymy, wybieramy, być może zainspirowani ponadczasowym monologoem Hamleta – "nie być".

Bo przecież czytanie to nic innego jak rodzaj znikania.