Cormac McCarthy „Krwawy południk” (przeł. Robert Sudół) - recenzja

„Oto widać dziecko" – ustawia czytelnika autor pierwszym zdaniem a po kilku następnych już wiemy, że surowość i prostota będzie się mieszać z językową finezją. Dziecko zmienia się w „dzieciaka" (tym mianem jest określany protagonista), szybko dojrzewa we krwi i w błocie, w bójkach na pięści i noże zdobywa kwalifikacje do dalszego życia, dołącza do grupy najemników, a potem, gdy ta zostaje rozbita, do następnej, i wraz z nią przemierza mroczną, dziką krainę i tak jadą i jadą, piją whiskey, wyrzynają całe osady, zdejmują skalpy Indian, bandytów i zwykłych ludzi, gdy pieniądz, alkohol, krzywe spojrzenie czy jakikolwiek inny kaprys losu wyda wyrok skazujący. A potem znów jadą, jadą i jadą.

To nie jest fantastyka, mógłby ktoś powiedzieć, a ja wtedy przekornie zaprotestuję i powiem, że ta cała kraina to jedna wielka koszmarna fantasmagoria, odrealniony Dziki Zachód jaki w żadnym westernie, ani nawet anty-westernie nie został pokazany, pustynia wywracająca ludzi na lewą stronę, obnażająca bezmiar potworności, do jakich zdolny jest człowiek, a jednocześnie stawiająca może nawet bardziej potworne pytanie: czy nie jest aby tak, że tam, w dziczy, odsłania się najgłębsza prawda o istnieniu i tylko ten, kto ją zaakceptuje i będzie umiał z nią i według niej żyć, zasługuje na miano człowieka wolnego?

Z początku naszym przewodnikiem po tym świecie jest ów dzieciak, ale wkrótce rozmywa się w upiornej ludzkiej mgle, w kompanii rzezimieszków i tylko czasem wyłania się z pustynnych popiołów by rzec lub zrobić coś, co wskazuje, że tlą się w nim jeszcze resztki konwencjonalnie pojmowanego człowieczeństwa. Nad całym utytłanym we krwi światem – spaczonymi ludźmi, drapieżną przyrodą, cywilizacją lepianek z brudnego błota – góruje zaś masywna postać Holdena, wiceszefa bandy, zwanego, nie bardzo wiedzieć czemu, sędzią.

Szukacie tajemnicy, mówi półnagi sędzia do zgrai morderców w jednym ze swych licznych wykładów na partyzanckim uniwersytecie. Tajemnica polega na tym, że nie ma żadnej tajemnicy, mówi z wyżyn okrutnego majestatu i idzie sobie po prostu na spacer, jakby sam nią nie był, wielki, mądry, pogrążony po czubek łysej głowy w kuloodpornym szaleństwie. A tamci spluwają w ogień.

Lektura tej książki jest zajęciem momentami nużącym, bo trudno przez czterysta stron utrzymać na wysokim poziomie zdolność do podziwiania stylistycznego kunsztu, zwłaszcza w momentach (licznych) gdy bohaterowie jadą przez fantazyjnie opisywaną pustynię bądź wykonują z pozoru niewiele znaczące czynności. Czytelnicze nawyki łamie również konsekwentnie stosowany przez autora behawioryzm: widzimy tylko, co ludzie mówią i robią, zaś nigdy – co naprawdę myślą i czują.

„Oto jak kończą się takie historie. W zamęcie, przekleństwach i we krwi. Pili dalej, wiatr dął ulicami, gwiazdy wisiały nisko na zachodnim niebie, a ci trzej młodzi mężczyźni zadarli z innymi i padły słowa, których nie dało się odwołać, a o świcie dzieciak i starszy szeregowiec uklękli nad chłopakiem z Missouri, który miał na imię Earl i mówili do niego, ale nie odpowiadał. Leżał w pyle na dziedzińcu".

To jest literatura, która burzy podział na wysoką i niską.

Wszyscy skończymy w pyle na dziedzińcu lub jeszcze gorzej, wydaje się mówić McCarthy.

Obojętne, czy się z tym zgadzacie, czy nie, czy książki są dla was ucieczką od rzeczywistości, czy, przeciwnie, drogą do lepszego jej zrozumienia – jeśli piękno stylu pomoże wam przetrwać dłużyzny i rzezie i jeśli powściągniecie kilka popkulturowych nawyków – skończywszy czytać, zostaniecie wynagrodzeni, choć nie będziecie wiedzieć, na czym właściwie ta nagroda polega.