Zamek w Rynie

Od lat włó­czę się po Ma­zu­rach w po­szu­ki­wa­niu opo­wie­ści. Spo­ty­kam wielu ludzi, prze­waż­nie ludzi, któ­rzy chęt­nie opo­wia­da­ją mi swoje hi­sto­rie. Wszyst­kie skrzęt­nie no­tu­ję. Może ktoś kie­dyś bę­dzie chciał je prze­czy­tać.

* * *

No i nie upil­no­wa­łem! Szlag by to… Wła­ści­wie to już tra­fił. Ponad sto lat w tru­dzie i znoju, bez je­dze­nia i spa­nia, cały czas na po­ste­run­ku. Ale i tak widać za do­brze mi było. Cisza, spo­kój, nic się dzia­ło, to stra­cił czło­wiek tro­chę czuj­ność, zgnu­śniał, rzec by można, mięk­ki się zro­bił. I nie upil­no­wa­łem!

Po­wiesz pew­nie: “Też mi coś! Raz dzien­nie obejść zamek i spraw­dzić czy nie wy­la­zły. Nic ta­kie­go. Betka.” Ale jaka od­po­wie­dzial­ność! No niby fak­tycz­nie, od ostat­niej wojny świa­to­wej nie­wie­le się w zamku dzia­ło. Przed­szko­le, jakaś bi­blio­te­ka, ja­kieś mu­zeum. Ale przed­szko­la­kom nic nie gro­zi­ło, a do mu­zeum czy bi­blio­te­ki prze­waż­nie mało kto cho­dził. Żad­ne­go, w sumie, nie­bez­pie­czeń­stwa.

A w ostat­nich la­tach wszyst­ko po­prze­no­si­li do no­wych bu­dyn­ków i zamek pięk­nie ob­ra­cał się w ruinę. Stare tynki po­opa­da­ły, szyb nie uświad­czy­łeś w żad­nym oknie, nawet kawał ścia­ny miej­sco­wi ro­ze­bra­li, bo cegła dobra, choć pew­nie nie speł­nia norm tej całej, jak jej tam, Unii Eu­ro­pej­skiej. Aż serce rosło jak się na to pa­trzy­ło. Za kilka lat by­ło­by po wszyst­kim. Spo­kój na wieki wie­ków. Amen.

Ale któ­re­goś dnia robię sobie ob­chód, idę we­so­lut­ki cały jak szczy­gie­łek, klu­cza­mi po­dzwa­niam (nie wiem po co je trzy­mam, przy­zwy­cza­je­nie takie), po­gwiz­du­ję nawet. Nagle pa­trzę, a pod zam­ko­wą bramą pełno ludzi. Cię­ża­rów­ki ja­kieś stoją, be­to­niar­ki, bul­do­że­ry, dźwi­gi i różne takie. Sło­wem – kosz­mar. Pod­cho­dzę bli­żej i pytam grzecz­nie, co się, do cho­le­ry ja­snej, dzie­je. “Re­mont, dziad­ku, bę­dzie. Zamek bę­dzie­my od­na­wiać” – mówi jeden chło­pa­czek.

Jakby we mnie pio­run strze­lił. Ażem się w środ­ku za­go­to­wał. Ale cią­gle grzecz­nie pytam jaki, na psa urok, re­mont. “Nor­mal­ny, dziad­ku, re­mont. Re­no­wa­cja pełną gębą” – po­wia­da. “In­we­stor się zna­lazł” – po­wia­da. “Zamek za cięż­kie pie­nią­dze kupił i hotel tu urzą­dzi. Ślicz­ny, no­wo­cze­sny i pew­nie drogi jak wiel­kie nie­szczę­ście. Będą się tu lu­dzie z całej Pol­ski, a może i z ca­łe­go świa­ta zjeż­dżać”. Tłu­ma­czył mi jak ja­kie­muś głup­ko­wi. Jak­bym się wczo­raj uro­dził, a nie w 1820.

A mnie nor­mal­nie za­tka­ło. Hotel w Gnieź­dzie?! Oci­pie­li. Toż to go­to­we nie­szczę­ście. Trze­ba dzia­łać. Oczy­wi­ście zgod­nie z Pro­ce­du­rą. Jak to szło? No tak, naj­pierw ostrze­że­nie, w for­mie Pro­roc­twa. Kom­bi­nu­ję, dumam, ale nic mi nie przy­cho­dzi do głowy. Bo jakiś mę­drek wy­my­ślił w 1912, że Pro­roc­two trze­ba de­kla­mo­wać, ro­zu­miesz, wier­szem. Ina­czej się nie speł­ni. Wresz­cie mówię: “Bę­dzie z tego nie­zła kicha, daj­cie panie na kie­li­cha”.

I wiesz co? Wy­śmia­li mnie! Tyle, że dali mi dwie dychy. Więc pró­bu­ję jesz­cze raz: “Jesz­cze szczę­ki wam opad­ną, gdy te zdzi­ry was do­pad­ną”. Cie­niut­kie to było, ale za­wsze mia­łem pro­ble­my z tym sa­kra­menc­kim ry­mo­wa­niem. Tylko, że aku­rat chwy­ci­ło. Opa­dli mnie jak stado szcze­nia­ków jeża i dawaj jeden przez dru­gie­go pytać, co to za zdzi­ry, czy dużo ich, czy dla wszyst­kich wy­star­czy i czy aby na pewno przyj­dą.

I tak mnie za­krę­ci­li, że wszyst­ko im opo­wie­dzia­łem. O wię­zie­niu dla ko­biet co to je otwo­rzy­li w tym zamku w 1861. O po­ża­rze dwa­dzie­ścia lat póź­niej. O tym, że wszyst­kie więź­niar­ki żyw­cem spło­nę­ły i o tym, że przed samą śmier­cią, już pło­mie­nia­mi ogar­nię­te, bluź­ni­ły strasz­nie Bogu i lu­dziom, obie­cu­jąc za­gła­dę całej mę­skiej rasie. Mó­wi­łem im o dziw­nych wy­pad­kach, które miały miej­sce w zamku przez ostat­nie sto pięć­dzie­siąt lat. O Gnieź­dzie, które te czar­cie córy w piw­ni­cach uwiły. Ostrze­ga­łem ich, iż jeśli się dosyć mę­skich sił wi­tal­nych opiją, opusz­czą mury zam­ko­we i ani chybi, swoją obiet­ni­cę wpro­wa­dzą w życie. A wtedy czar­no widzę. Mó­wi­łem o męż­czy­znach, któ­rzy zni­ka­li na kilka dni, a któ­rych znaj­do­wa­no na dzie­dziń­cu, smut­nych, oso­wia­łych i cał­kiem wy­zu­tych z chęci do życia. I o tym, że pra­wie wszy­scy w kilka dni po od­na­le­zie­niu koń­czy­li ze sobą.

Nie wspo­mnia­łem tylko, że byłem straż­ni­kiem w tym wię­zie­niu, ani o tym cośmy z tymi bździą­gwa­mi no­ca­mi wy­pra­wia­li. Nie za­wsze za ich przy­zwo­le­niem. I że to sam na­czel­nik czer­wo­ne­go kura pu­ścił, kiedy za­czę­ły się od­gra­żać, że przy naj­bliż­szej in­spek­cji o wszyst­kim do­nio­są do wyż­szej in­stan­cji. Ani o tym, że kiedy pożar wy­buchł, wła­śnie Ku­la­wą Jadź­kę chę­do­ży­łem, że mi się nogi we wła­sne, spusz­czo­ne do kolan, gacie za­plą­ta­ły i sam w ogniu zgo­rza­łem. Za po­ku­tę zaś, cudem wskrze­szo­ny, zamku i Gniaz­da po wsze czasy muszę pil­no­wać, i chro­nić wszyst­kich po­ja­wia­ją­cych się tu męż­czyzn. Tego aku­rat wie­dzieć nie mu­sie­li.

Skoń­czy­łem opo­wieść i cze­kam aż roz­bie­gną się spa­ni­ko­wa­ni. A oni, dra­pi­chru­sty, w śmiech. “Macie, dziad­ku, jesz­cze dychę i idź­cie, piwa się na­pij­cie za nasze zdro­wie. A my tu sobie po­cze­ka­my na te wasze więź­nia­recz­ki i tak je opo­rzą­dzi­my, że nie tylko nie zro­bią nam krzyw­dy, ale wrócą po jesz­cze”.

Dur­nie. Pew­nie, że wrócą. I będą wra­ca­ły aż do skut­ku. Ale nawet ta­kich jak oni, trze­ba bro­nić przed miesz­kan­ka­mi Gniaz­da. Po­krę­ci­łem się jesz­cze tro­chę po tym ich­nim “placu bu­do­wy”. Klą­twę jakąś pró­bo­wa­łem rzu­cić. Ale też mu­sia­ła być ry­mo­wa­na i chyba coś mi nie wy­szło, bo ani be­to­niar­ki się nie po­psu­ły, ani rusz­to­wa­nia nocą nie ru­nę­ły, ani głów­ny in­ży­nier czy­ra­ka na, za prze­pro­sze­niem, tyłku nie do­stał.

Przez na­stęp­ne ty­go­dnie nie mia­łem chwi­li spo­ko­ju. Re­mont trwał, a ja ro­bi­łem co mi tylko do głowy przy­szło, żeby im jakoś prze­szko­dzić. Mic­kie­wi­cza czy­ta­łem, Sło­wac­kie­go, Tu­wi­ma nawet i Brze­chwę, bo pro­sto pi­sa­li, ale nic to moim Klą­twom nie po­mo­gło. Raz tylko da­chów­ka z góry zle­cia­ła, ale nie wiem czy to dzię­ki moim cza­rom, czy może de­karz ze dwa wina za dużo przed wle­zie­niem na dach wy­żło­pał. Pró­bo­wa­łem też do roz­sąd­ku im prze­mó­wić, ale się w końcu zde­ner­wo­wa­li, po­sta­wi­li ta­bli­cę, że obcym wstęp wzbro­nio­ny i po­stra­szy­li, że po­li­cję wezwą, jeśli im się będę pod no­ga­mi plą­tał i prze­szka­dzał w ro­bo­cie.

Ale ja się tak łatwo nie pod­da­ję. Nie mogę zresz­tą, choć­bym i chciał. Na­pi­sa­łem ślicz­ną pe­ty­cję, mach­ną­łem pod nią pół­to­ra ty­sią­ca pod­pi­sów i dawaj do bur­mi­strza. Tłu­ma­czę mu, że nisz­czą nie­po­wta­rzal­ny cha­rak­ter za­byt­ku, że in­ge­ru­ją w de­li­kat­ny eko­sys­tem (a co, nawet jak czło­wiek ma na karku pra­wie dwie setki, to może być na bie­żą­co), że w krza­kach koło zamku je­dy­ny w Eu­ro­pie ga­tu­nek si­kor­ki miesz­ka i inne takie bzde­ty. A bur­mistrz na to, że gówno si­kor­ka, gówno eko­sys­tem i cha­rak­ter, ważne, że pro­mo­cja mia­sta bę­dzie, tu­ry­ści i pie­nią­dze. “Si­kor­ka­mi” – mówi – “ludzi się nie wy­kar­mi, nawet jakby wy­jąt­ko­wo duże rosły. A sław­ny hotel, to i praca dla miesz­kań­ców, i han­del może ruszy, i w ogóle roz­wój”. Potem po­dzię­ko­wał mi za za­an­ga­żo­wa­nie w spra­wy lo­kal­nej spo­łecz­no­ści i wy­pro­sił z ga­bi­ne­tu.

Ha, myślę sobie, z wła­dzą świec­ką nie wy­szło, spró­bu­ję od stro­ny ducha. Do pro­bosz­cza po­sze­dłem. Za­czy­nam mu tłu­ma­czyć co i jak, a ten na mnie z mordą. “Wa­riat!” – wrzesz­czy. “Wa­riat i bluź­nier­ca”. I po­szczuł mnie psami. Le­d­wie z ży­ciem usze­dłem. Zna­czy, nie tyle może z ży­ciem, co cało. Tak, le­d­wie cało usze­dłem.

Ro­bi­łem co mo­głem, czas pły­nął, re­mont miał się ku koń­co­wi, a ja ni­cze­go wła­ści­wie nie osią­gną­łem. No cóż, nie dało się za­po­biec, trze­ba bę­dzie zwal­czać.

Na uro­czy­ste otwar­cie ho­te­lu oczy­wi­ście mnie nie wpu­ści­li. Bur­mistrz był, pro­boszcz przy­szedł po­chla­pać wodą świę­co­ną, różne tam oko­licz­ne oso­bi­sto­ści, a mnie nie wpu­ści­li! Wy­na­ję­ci ochro­nia­rze grzecz­nie, ale sta­now­czo wy­ja­śni­li mi, że je­stem “per­so­na non grata” na ta­kiej ele­ganc­kiej fecie. A kiedy pró­bo­wa­łem się upie­rać, prze­sta­li być grzecz­ni i po­zo­sta­li je­dy­nie sta­now­czy. Spu­ści­li mnie z zam­ko­we­go wzgó­rza na zbity pysk.

Oj tam, zaraz wzgó­rza… To le­d­wie pa­gó­rek. I nawet wcale nie taki wy­bo­isty. Głupi nie je­stem, nie trze­ba mi dwa razy po­wta­rzać. Myślę sobie “Po­cze­kaj­cie łap­ser­da­ki. W dzień może i je­ste­ście mocni, ale w nocy zamek jest mój i nikt mi nie pod­sko­czy”. Wiesz, jako Straż­nik mam swoje spo­so­by. Ale na razie po­sta­no­wi­łem przy­cza­ić się, ob­ser­wo­wać i cze­kać na lep­szą oka­zję.

Długo nie cze­ka­łem. Już dwa ty­go­dnie póź­niej wszyst­kie ho­te­lo­we po­ko­je były za­ję­te. Re­zer­wa­cje ja­kieś wcze­śniej po­ro­bi­li, czy jak. I same chło­pa­ki. Uwie­rzysz? Dwie­ście głów. I nie ja­kieś tam wy­mocz­ki. Wszyst­ko ele­ganc­kie, wy­fry­zo­wa­ne, pach­ną­ce. Gar­ni­tur­ki, ma­ni­kiu­ry, pe­di­kiu­ry… Cały dzień kon­fe­ren­cje, de­ba­ty, całe te tim­bul­din­gi. A wie­czo­ra­mi? No wła­śnie! Nuda! Z ho­te­lu nie ma po co wy­cho­dzić, a w ho­te­lu tylko go­rzał­ka i te­le­wi­zja. Sło­wem – ide­al­ne ło­wi­sko dla żąd­nych ze­msty wsze­tecz­nic.

Ale po­cząt­ko­wo nic się dzia­ło. I to, przy­zna­ję, uśpi­ło nieco moją czuj­ność. Oczy­wi­ście, ca­ły­mi no­ca­mi prze­mie­rza­łem zam­ko­we ko­ry­ta­rze, ma się ro­zu­mieć nie­wi­dzial­ny dla gości (od pół­no­cy do świtu nie takie rze­czy po­tra­fię). Ale po­wo­lut­ku za­czy­na­łem wie­rzyć, że te la­fi­ryn­dy dały sobie spo­kój. Że po tylu la­tach nie­uda­nych prób po pro­stu się po­da­ły. O, jakże się my­li­łem!

To było 13 paź­dzier­ni­ka. W pią­tek. Przy­znać trze­ba, że nie­złą sobie datę wy­bra­ły. Prze­cho­dzi­łem przez jakiś pokój, w któ­rym lo­ka­tor przed wyj­ściem nie wy­łą­czył te­le­wi­zo­ra. Nor­mal­nie bym nawet nie spoj­rzał, ale sły­szę, że za­po­wia­da­ją ko­lej­ny od­ci­nek “Straż­ni­ka Tek­sa­su”. Myślę sobie: “Oho! Coś o moim fachu. Po­pa­trzę chwi­lę, może się na­uczę cze­goś no­we­go”. Sia­dłem i oglą­dam. Nawet nie­złe, ale ja bym tak nogi nie za­darł. Nie w moim – że tak się, z braku lep­sze­go okre­śle­nia, wy­ra­żę – wieku. Cho­ciaż, jak się le­piej przyj­rzeć, to ten cały Wal­ker dużo ode mnie młod­szy nie jest.

I może wszyst­ko by było ina­czej, może bym zdą­żył, gdyby nie te prze­klę­te re­kla­my! Po dwóch go­dzi­nach wy­cho­dzę na ko­ry­tarz, pa­trzę – sie­dzi jeden. Łeb zwie­szo­ny, pa­trzy na czub­ki butów. “No co tam?” – pytam i kle­pię go w ramię. A on wle­pia we mnie ma­śla­ne śle­pia i po­wia­da: “Cud­nie było. Nigdy już tak nie bę­dzie. To po co żyć?”. I sru! przez okno. Nawet fi­ra­nek nie od­sło­nił. Długo nie le­ciał. Nawet po­rząd­nie krzyk­nąć nie zdą­żył. Ja do okna, pa­trzę na dzie­dzi­niec, a tam aż chlu­pie. Sto dzie­więć­dzie­siąt dzie­więć krwa­wych plac­ków (a pew­nie, że szyb­ko po­li­czy­łem, mó­wi­łem prze­cież – od dwu­na­stej do pierw­sze­go pia­nia to ho, ho). Wzdry­gną­łem się, ale myślę: “Zna­czy się jeden gdzieś się ucho­wał. Jesz­cze nie wszyst­ko stra­co­ne. Jesz­cze jest szan­sa”.

Cho­dzę po zamku, szu­kam, może bym nawet za­wo­łał, tylko co? Czas mija, świt coraz bli­żej, może się uda. Ale nie, pa­trzę, czła­pie. Chyba pod prysz­ni­cem był, bo goły pra­wie, tylko ręcz­ni­kiem w pasie prze­pa­sa­ny. A z prze­ciw­ka już ku niemu jedna z tych pie­kiel­nic po­spie­sza. Le­d­wie ubra­na, w przej­rzy­stej bie­liź­nie, wszyst­ko co ma być krą­głe – się krą­gli, co ma ster­czeć – ster­czy i jesz­cze na do­da­tek fa­lu­je w przy­spie­szo­nym od­de­chu. No po­wia­dam ci, niby pra­wie dwie­ście lat czło­wiek nie żyje, a jakoś tak cie­plej mi się zro­bi­ło, jak by to ująć, na sercu.

Tylko, że ten chło­pak wcale na nią nie zwra­ca uwagi. Widzi prze­cież bo idzie bli­żej ścia­ny, jakby chciał wy­mi­nąć. Flą­dra jedna wy­gi­na się, pręży, prze­cią­ga, a on nic, nawet mu ten ręcz­nik nie drgnął.

“Jak ci na imię, ma­ry­na­rzu?” – pyta ta jędza i śle­pia mruży. “Nie je­stem ma­ry­na­rzem, pro­szę pani, tylko sprze­daw­cą te­le­fo­nów ko­mór­ko­wych” – on jej na to. Po­pa­trzył na nią, wła­ści­wie tylko okiem rzu­cił i chce iść dalej. Ale ona za­stą­pi­ła mu drogę i po­wia­da: “Po­wiedz tylko słowo, a speł­nię każde twoje ży­cze­nie.”. “To świet­nie, to ja po­pro­szę dwie ka­nap­ki z twa­roż­kiem i die­te­tycz­ną colę do nu­me­ru 116. Wie pani, muszę dbać o linię”. I ko­ły­sząc bio­dra­mi wró­cił do po­ko­ju.

“A tuś mi , bra­cisz­ku. Czy tam sio­strzycz­ko” – po­my­śla­łem. Dobra nasza, nie dadzą zołze rady. I ode­tchną­łem z ulgą. Za wcze­śnie.

Bo te suki nie od­pu­ści­ły. Miały w za­na­drzu broń spe­cjal­ną. Otóż, pierw­szy ryń­ski kom­tur, nie­ja­ki Fry­de­ryk von Wal­len­rod, miał gierm­ka. Ha­in­rich mu było, ale kom­tur wołał niego “mój ty ty­łecz­ku złoty”. Łatwo z tego zgad­nąć, że gier­mek ten słu­żył mu nie tylko do po­da­wa­nia strze­mie­nia i no­sze­nia tar­czy. Po­my­ślał­byś? Za­kon­nik, czter­na­sty wiek i takie be­ze­ceń­stwa. Kiedy Wal­len­rod padł na Żmu­dzi, po gierm­ku słuch za­gi­nął. Wie­dzia­łem, że za­zdro­śni bra­cisz­ko­wie za­mu­ro­wa­li go żyw­cem gdzieś w piw­ni­cach, ale nie przy­pusz­cza­łem, że dotąd tam sie­dzi. A one wie­dzia­ły. I na­pu­ści­ły tego prze­klę­te­go Ty­łecz­ka na bied­ne­go sprze­daw­cę te­le­fo­nów. W dwa pa­cie­rze było po wszyst­kim.

Wy­gra­ły, psie krwie, wy­gra­ły! Roz­le­zą się teraz po świe­cie, ku za­tra­ce­niu mę­skie­go rodu. A ja, chcąc, nie chcąc, muszę ru­szać za nimi. Uwa­żaj­cie chło­py, bo jak na którą tra­fi­cie, to wy­ssie z was chęć życia do ostat­niej kro­pli. A po­tra­fią to, oj po­tra­fią. Ku­prem taka za­krę­ci, oczkiem za­mru­ga, ząb­ka­mi bły­śnie i ani się bie­da­ku spo­strze­żesz, już po tobie. A ja nie za­wsze będę w po­bli­żu, żeby pomóc. Uwa­żaj­cie chło­py, uwa­żaj­cie!