Umknąć przed wiatrem

Bruno uwa­żał za naj­cu­dow­niej­sze w domu dziad­ka Ra­imun­da to, że na każ­dym kroku można było na­po­tkać jakąś bi­blio­tecz­kę.

Naj­więk­sza mie­ści­ła się w sa­lo­nie, gdzie od­dzie­lo­ne od świa­ta grubą szybą tomy pre­zen­to­wa­ły dum­nie grzbie­ty. Znaj­do­wa­ły się tam wszyst­kie po­zy­cje, które po­wi­nien po­sia­dać praw­dzi­wy Nie­miec, a żadna z nich zbyt­nio chłop­ca nie in­te­re­so­wa­ła. Kuch­nia oka­za­ła się na­tu­ral­nym śro­do­wi­skiem dla innej bi­blio­tecz­ki – książ­ki ku­char­skie i cza­so­pi­sma wa­la­ły się na re­ga­le obok wagi i cu­kier­ni­cy. W dziad­ko­wej sy­pial­ni bi­blio­tecz­ką można było na­zwać mały zbio­rek czy­ta­nych przed snem po­wie­ści, który mu­siał wy­two­rzyć się zu­peł­nie spon­ta­nicz­nie i za­pew­ne pod­le­gał czę­stym zmia­nom za­war­to­ści. Nawet w ła­zien­ce, na półce nad wanną, stało kilka wy­słu­żo­nych po­zy­cji.

W po­ko­ju, w któ­rym Bruno spał, gdy przy­jeż­dżał na wa­ka­cje, rów­nież można było zna­leźć kilka tu­zi­nów ksią­żek, przy­go­to­wa­nych spe­cjal­nie dla niego. Dzia­dek po­zwa­lał mu czy­tać na­praw­dę cu­dow­ne rze­czy, zu­peł­nie inne od tego, co wpa­ja­li w szko­le.

W domu ukry­ta była jesz­cze jedna bi­blio­tecz­ka, o ist­nie­niu któ­rej Bruno wie­dzieć nie po­wi­nien. Od­krył ją przy­pad­kiem pod­czas ze­szło­rocz­ne­go lata.

Zda­rzy­ło się to w lip­co­wy wie­czór. Wi­dząc dziad­ka scho­dzą­ce­go do piw­ni­cy, chło­piec ru­szył za nim, gdyż bab­cia wła­śnie wo­ła­ła na ko­la­cję. Męż­czy­zna znik­nął za drzwia­mi, za­mknął je de­li­kat­nie, a póź­niej prze­krę­cił zamek.

Czy chciał coś ukryć? Cie­ka­wość za­wład­nę­ła chłop­cem nie na żarty. Przy­ło­żył oko do nie­uży­wa­nej dziur­ki na klucz. O dziwo, widać było przez nią mniej wię­cej po­ło­wę piw­ni­cy.

Ledwo po­wstrzy­mu­jąc śmiech, dumny ze swej prze­bie­gło­ści, ob­ser­wo­wał dziad­ka. Ten wyjął coś z drzwi­czek otwar­tej szaf­ki, a potem za­trzy­mał się przed pustą ścia­ną. Przez chwi­lę stał bez ruchu, po czym rzu­cił spoj­rze­nie w stro­nę scho­dów. Bruno wzdry­gnął się, lecz nie ode­rwał wzro­ku. Nie widzi mnie, po­my­ślał.

Męż­czy­zna wło­żył klucz w jakąś nie­wi­docz­ną szcze­li­nę, prze­krę­cił, po czym otwo­rzył ukry­te drzwi i znik­nął za nimi.

Chło­piec nie do­strze­gał, co znaj­du­je się w kry­jów­ce, lecz na­brał po­dej­rzeń, że to bi­blio­tecz­ka, gdyż dzia­dek po­ja­wił się po chwi­li z książ­ką w ręku. Scho­wał ją za pa­zu­chą, za­mknął drzwi i odło­żył klucz na miej­sce. Gdy za­czął zmie­rzać w stro­nę scho­dów, Bruno umknął do swo­je­go po­ko­ju.

Za­fa­scy­no­wa­ny, długo nie mógł za­snąć. Ja­kie­go ro­dza­ju książ­ki trzy­ma tam dzia­dek? I dla­cze­go je ukry­wa?

Tuż po pół­no­cy Bruno wy­mknął się z po­ko­ju i prze­mknął przez po­grą­żo­ny w mroku dom.

Włą­czył świa­tło w piw­ni­cy, spoj­rzał w dół scho­dów i nagle ogar­nął go strach. Po­miesz­cze­nie było za­dba­ne, jak każde w po­sia­dło­ści dziad­ka, uno­si­ła się w nim jed­nak aura ta­jem­nic i za­po­mnie­nia. Przy­po­mniał sobie opo­wie­ści o po­two­rach, które zwy­kły ukry­wać się w ta­kich miej­scach. Szyb­ko zga­nił się w my­ślach. Po­two­rów już nie ma, przy­po­mniał sobie.

Zszedł na dół, wyjął klucz z szaf­ki i pod­szedł do pu­stej ścia­ny. Od­na­le­zie­nie dziur­ki za­ję­ło mu nie­mal pół go­dzi­ny, lecz w końcu zdo­łał otwo­rzyć ukry­te drzwi.

Za nimi znaj­do­wa­ła się me­tro­wej głę­bo­ko­ści wnęka, na końcu któ­rej wi­sia­ło kilka krzy­wych półek. Książ­ki – łącz­nie może setka – miały różne roz­mia­ry, gru­bo­ści i ko­lo­ry. Wszyst­kie wy­glą­da­ły na stare i pod­nisz­czo­ne, miały sfa­ty­go­wa­ne grzbie­ty, po­żół­kłe kart­ki, roz­pa­da­ją­ce się okład­ki.

Bruno wziął do ręki jeden z tomów i za­czął wer­to­wać. Żad­nych ilu­stra­cji, kil­ka­set stron za­dru­ko­wa­nych tek­stem o małej czcion­ce. I co naj­dziw­niej­sze – w nie­zna­nym mu ję­zy­ku.

Pró­bo­wał prze­czy­tać frag­ment na głos, zna­leźć słowa, które będą wy­da­wa­ły się zna­jo­me. Bez po­wo­dze­nia. Li­te­ry uży­wa­ne w tym dzi­wacz­nym ję­zy­ku były takie same lub zbli­żo­ne do tych w nie­miec­kim, jed­nak chło­piec nie miał po­ję­cia, z ja­kiej czę­ści świa­ta może po­cho­dzić ten zapis.

Odło­żył książ­kę i się­gnął po na­stęp­ną. A póź­niej jesz­cze jedną. We wszyst­kich od­na­lazł to samo pismo.

Spraw­dzał ko­lej­ne po­zy­cje o nie­od­gad­nio­nych ty­tu­łach, na­pi­sa­ne przez au­to­rów o obco brzmią­cych na­zwi­skach. Jedna z nich mu­sia­ła być tomem wier­szy, gdyż na każ­dej stro­nie wid­nia­ło je­dy­nie kil­ka­dzie­siąt słów uło­żo­nych jak od li­nij­ki. W innej zna­lazł ilu­stra­cje – kon­nych wo­jow­ni­ków, po­tęż­ne twier­dze, ol­brzy­mie stare ar­ma­ty. W ko­lej­nej, bo­ga­to wy­da­nej, wi­dział nagą parę, wiel­ką łódź na morzu, bro­da­te­go męż­czy­znę na czele tłumu i tego sa­me­go je­go­mo­ścia na górze trzy­ma­ją­ce­go ja­kieś ta­blicz­ki.

Usły­szał od­le­gły hałas i serce po­de­szło mu do gar­dła. Odło­żył trzy­ma­ną książ­kę, za­mknął kry­jów­kę, po­zbył się klu­cza i wró­cił do po­ko­ju.

Dzia­dek oczy­wi­ście szyb­ko zo­rien­to­wał się, że wnuk od­krył jego se­kret.

– Książ­ki na półce są jak kla­wi­sze w for­te­pia­nie. – Nie wy­glą­dał na za­gnie­wa­ne­go, lecz chyba się de­ner­wo­wał. – Jak żoł­nie­rze pod­czas musz­try. Prze­su­niesz jedną, od razu widać. Choć w tym wy­pad­ku po­ło­wa była nie na swoim miej­scu.

– Co to za język? – za­py­tał. My­ślał bar­dzo długo i miał swoją teo­rię. – Umiesz w nim mówić? Czy… – Wska­zał pal­cem na las roz­cią­ga­ją­cy się za oknem.

– Przede wszyst­kim to musi być nasza ta­jem­ni­ca. Obie­casz, że ni­ko­mu nie po­wiesz, co zna­la­złeś w piw­ni­cy? Nawet babci i ro­dzi­com?

– Obie­cu­ję. – A więc był po­wier­ni­kiem se­kre­tu. Eks­cy­tu­ją­ce. Tylko co po­wie­dzie­li­by o tym w szko­le?

– Pew­ne­go dnia wszyst­ko ci wy­ja­śnię, od po­cząt­ku. Jed­nak mu­sisz być cier­pli­wy. – Męż­czy­zna pod­szedł do okna i oparł dło­nie na pa­ra­pe­cie. – A więc sły­sza­łeś o nich, praw­da? O tych, któ­rzy żyją głę­bo­ko w pusz­czy?

Bruno po­ki­wał głową.

– Oni na­praw­dę ist­nie­ją – kon­ty­nu­ował dzia­dek. – Znam ich język. Utrzy­mu­je­my pewne… re­la­cje. Tyle na razie mogę ci po­wie­dzieć. Bądź cier­pli­wy, a może pew­ne­go dnia i ty ich po­znasz.

– Kim oni są? Skąd znasz ich język?

Dzia­dek uśmiech­nął się, lecz był w tym pe­wien smu­tek.

– Są bar­dzo po­dob­ni do nas.

W tamte wa­ka­cje Bruno nie do­wie­dział się ni­cze­go wię­cej.

*

Volks­wa­gen taty zwol­nił, gdyż widać było już dom dziad­ka. Biały, za­dba­ny bu­dy­nek wy­glą­dał na tle ścia­ny lasu ni­czym twier­dza bro­nią­ca ludzi przed nie­opi­sa­ną grozą dzi­czy. Bruno nie mógł się do­cze­kać na te­go­rocz­ne wa­ka­cje. Zrobi wszyst­ko, by po­znać ta­jem­ni­cę.

Przy­wi­tał się z bab­cią i dziad­kiem, po czym po­szedł za­nieść torby do po­ko­ju. Za­uwa­żył, że wsta­wi­li tu jakiś mocno wie­ko­wy kom­pu­ter. Choć nie­któ­rzy ko­le­dzy Bru­no­na spę­dza­li przed mo­ni­to­ra­mi całe dni, on wolał książ­ki. Z za­do­wo­le­niem stwier­dził, że w cza­sie jego nie­obec­no­ści bi­blio­tecz­ka obok okna wzbo­ga­ci­ła się o kilka no­wych po­zy­cji.

Ro­dzi­ce zo­sta­li na ko­la­cji, a po­nie­waż po­go­da była sło­necz­na, wszy­scy za­sie­dli w ogro­dzie, przy sta­rym, drew­nia­nym stole. Kiedy roz­mo­wy ze­szły na temat po­li­ty­ki, Bruno uznał, że nad­szedł czas za­cząć pierw­szą lek­tu­rę.

Po za­pad­nię­ciu zmro­ku ro­dzi­ce od­je­cha­li i nie­dłu­go potem chło­piec za­czął szy­ko­wać się do snu. Na chwil­kę sta­nął przy oknie swej sy­pia­li i za­czął ob­ser­wo­wać ciem­ną ścia­nę drzew. Jeden z naj­więk­szych lasów w kraju. Kil­ka­set ty­się­cy hek­ta­rów, jak spraw­dził w ja­kiejś książ­ce. Mogło tam znaj­do­wać się do­słow­nie wszyst­ko.

Jutro od­wie­dzi Lu­ca­sa, swo­je­go wa­ka­cyj­ne­go przy­ja­cie­la miesz­ka­ją­ce­go kilka domów dalej. Miał na­dzie­ję, że chło­piec nie po­je­chał nad Bał­tyk jak w ze­szłym roku. Co cie­ka­we, to Lucas pierw­szy po­wie­dział Bru­no­no­wi o isto­tach z pusz­czy. To było dwa albo trzy lata temu.

– Miesz­ka­ją w lesie? To po­two­ry? – za­py­tał wtedy Bruno.

Ba­wi­li się na ma­lu­teń­kim placu zabaw, je­dy­nym w wio­sce.

– Nie po­two­ry – od­parł Lucas, huś­ta­jąc się od nie­chce­nia.

– Lu­dzie?

– Nie wiem. Tata nie po­wie­dział.

– Od dawna tam są?

– Tak, bar­dzo dawna. Byli tu przed nami.

– Co jesz­cze mówił?

– Po­wie­dział mamie, że to chyba ci, co… jak to było… „umknę­li przed wia­trem”.

– Nie ro­zu­miem.

– Ja też nie.

Bruno od­szedł od okna i wśli­zgnął się w świe­żo wy­kroch­ma­lo­ną po­ściel. Cały rok szkol­ny pró­bo­wał zna­leźć ja­kieś in­for­ma­cje o miesz­kań­cach lasu, lecz bez­sku­tecz­nie. Cóż, dzia­dek wszyst­ko mu opo­wie.

Włą­czył lamp­kę nocną i się­gnął po książ­kę. Jesz­cze tylko jeden roz­dział.

*

Na­stęp­ne­go po­ran­ka Bruno udał się do domu Lu­ca­sa, lecz nie za­stał ni­ko­go. Cała ro­dzi­na za­pew­ne wy­je­cha­ła na wa­ka­cje, lecz co dziw­ne na pod­jeź­dzie stały oba sa­mo­cho­dy. Może wy­bra­li się ko­le­ją?

Przez resz­tę dnia szu­kał spo­sob­no­ści, by po­roz­ma­wiać z dziad­kiem w czte­ry oczy, lecz bab­cia za­wsze krą­ży­ła gdzieś bli­sko. Po­szedł spać za­wie­dzio­ny, lecz wie­dział, że wciąż ma dużo czasu.

Mi­ja­ły ko­lej­ne dni, cie­płe i sło­necz­ne. Lucas wciąż się nie po­ja­wił. Bruno cho­dził na dłu­gie spa­ce­ry, do są­sied­niej wsi lub gra­ni­cą lasu. Kar­mił kury, zbie­rał jajka, a raz mu­siał he­ro­icz­nie ura­to­wać jed­ne­go głu­pie­go ptaka pa­łę­ta­ją­ce­go się na środ­ku jezd­ni. Dużo czy­tał. Wie­czo­ra­mi piekł kieł­ba­sę na ogni­sku, a wszę­dzie do­oko­ła cy­ka­ły świersz­cze. Za­grał nawet w kilka gier na kom­pu­te­rze. Dzia­dek nie wy­ja­wił swo­ich ta­jem­nic, mimo że Bruno po­pro­sił go o to dwa razy.

W końcu jed­nak nad­szedł ko­lej­ny prze­ło­mo­wy lip­co­wy wie­czór.

– Nie idź – po­wie­dzia­ła bab­cia roz­trzę­sio­nym gło­sem. Z ja­kie­goś po­wo­du star­sza ko­bie­ta była w tym roku dużo bar­dziej zner­wi­co­wa­na i lę­kli­wa niż za­zwy­czaj. – Masz wnuka pod opie­ką, zaj­mij się nim, a nie bę­dziesz się szla­jał po lesie. Myślę, że pa­trzą. To, co się stało w czerw­cu…

– To nie ma nic wspól­ne­go z lasem – od­parł dzia­dek, spo­koj­ny ni­czym cisza na morzu. – Tylko z tą dziew­czyn­ką i wy­pad­kiem.

Bruno stał w przed­po­ko­ju i sły­szał ich cichą roz­mo­wę. My­śle­li, że już śpi, lecz on czy­tał do późna.

– Może i nie ma. Jed­nak jest nie­bez­piecz­nie – wy­szep­ta­ła.

– Wiem, że pa­trzą – po­wie­dział dzia­dek. – Pa­trzy­li. I będą pa­trzeć. Przy­go­to­wa­łaś jajka?

Bruno jak zwy­kle nic nie ro­zu­miał. Kto pa­trzy? Jaki wy­pa­dek? Nie za­uwa­żył, by w wio­sce zro­bi­ło się nie­bez­piecz­nie.

Wró­cił do po­ko­ju, za­mie­nił pi­dża­mę na ciem­ne spodnie i czar­ną bluzę, za­ło­żył buty i wy­mknął się przez okno.

Syl­wet­kę dziad­ka – ciem­ną plamę na tle atra­men­to­we­go lasu – wy­pa­trzył po chwi­li. Bruno ru­szył za nim. Wie­dział, co robić. Być cicho. Trzy­mać się na dy­stans. I nie zgu­bić krew­ne­go, bo sa­me­mu wró­cić z pew­no­ścią nie zdoła.

Na nie­bie świe­ci­ły gwiaz­dy i bli­ski pełni księ­życ, lecz głu­sza, przez którą za­czął się prze­dzie­rać, była czar­na ni­czym serce po­two­ra. Raz o mało nie zde­rzył się z pniem, chwi­lę potem wy­stra­szy­ło go po­hu­ki­wa­nie sowy. Trzy­mał się jed­nak dziad­ka, a ten naj­wi­docz­niej ni­cze­go nie po­dej­rze­wał.

Prze­szli ki­lo­metr, a może pięć. Stra­cił po­czu­cie czasu. W końcu jed­nak krew­ny za­trzy­mał się w ja­kimś mrocz­nym ostę­pie, po­wie­dział coś, czego Bruno nie zro­zu­miał i jakby za spra­wą cza­rów w mroku ożyła ko­lej­na syl­wet­ka.

To był męż­czy­zna, lecz Bruno nie wi­dział jego twa­rzy. Ów prze­mó­wił w ję­zy­ku, któ­re­go chło­piec nie znał, moż­li­we, że tym z ksią­żek, a dzia­dek mu od­po­wie­dział. Po­ga­da­li chwi­lę, wy­mie­ni­li się pa­kun­ka­mi. Nie­zna­jo­my pew­nie do­stał jajka, które Bruno mył dziś rano.

Po chwi­li było już po wszyst­kim. Cień z lasu wró­cił do mroku, a dzia­dek ru­szył w drogę do domu.

Pod­su­mo­wu­jąc, Bruno nie do­wie­dział się ni­cze­go, poza tym, że isto­ty z lasu lubią jajka.

– Mo­żesz już wyjść – po­wie­dział dzia­dek.

Za­wsty­dzo­ny chło­piec pod­szedł do krew­ne­go. Nie wi­dział do­brze jego ob­li­cza. Czy był zły? Roz­cza­ro­wa­ny?

– Od po­cząt­ku wie­dzia­łem, że za mną idziesz. Chodź, wra­caj­my, bo jak bab­cia od­kry­je, że nie ma cię w łóżku…

– To był jeden z ży­ją­cych w lesie? – za­py­tał, choć znał od­po­wiedź.

– Tak.

– Opo­wiesz mi o nich?

Dzia­dek długo mil­czał. Szli po­wo­li przez czerń. Zu­peł­nie, jakby byli ostat­ni­mi oca­la­ły­mi w świe­cie, który po­krył się nie­wy­obra­żal­nym mro­kiem.

– Tak – wy­szep­tał w końcu dzia­dek. – Choć nie spodo­ba ci się to, co usły­szysz. Może nawet nie uwie­rzysz, ale przy­się­gam, że wy­ja­wię ci całą praw­dę.

– Dla­cze­go miał­bym nie uwie­rzyć? – Bruno był na­praw­dę za­sko­czo­ny.

– Bo żyłeś w kłam­stwie. Oni… byli tu przed nami. Miesz­ka­li tu.

– W lesie?

– Nie… Od czego tu za­cząć? Sły­sza­łeś o po­two­rach?

– Pew­nie. Pili krew, szcze­gól­nie nie­mow­ląt. Po­ry­wa­li je z ko­ły­sek. Po­two­ry za­bi­to.

– Nie pili żad­nej krwi – od­parł dzia­dek. – Byli zwy­kły­mi ludź­mi. Ale tak, wy­mor­do­wa­no ich. Trwa­ło to kilka lat, w cza­sie wojny i już po niej, do dru­giej po­ło­wy lat czter­dzie­stych. Gdy już skoń­czy­li – dzia­dek mówił coraz bar­dziej roz­trzę­sio­nym gło­sem – za­bra­li się za Po­la­ków. Całe lata pięć­dzie­sią­te i pierw­szą po­ło­wę lat sześć­dzie­sią­tych ko­mi­ny pra­co­wa­ły bez prze­rwy. So­bi­bór, Stut­thof, Bir­ke­nau i inne. Po­la­ków było tak wielu, że ist­nie­ją­cych obo­zów nie star­czy­ło, utwo­rzo­no choć­by Lit­zman­n­stadt i Posen II, trzy razy więk­sze od naj­więk­sze­go wtedy Bir­ke­nau. Dziś nie­któ­re już znik­nę­ły, inne skar­la­ły i prze­ro­bio­no je na zwy­kłe ko­lo­nie karne.

– Nie ro­zu­miem – przy­znał chło­piec.

– Miesz­kasz w Tschen­sto­chau, praw­da? Kil­ka­dzie­siąt lat wcze­śniej to mia­sto na­zy­wa­ło się Czę­sto­cho­wa i nie na­le­ża­ło do Rze­szy. Był tu inny kraj. Jak Wło­chy albo Vichy.

– Na hi­sto­rii mó­wi­li, że…

– Kła­ma­li. Ży­je­my na zie­miach, które kie­dyś były Pol­ską. Wy­mor­do­wa­no tu trzy­dzie­ści mi­lio­nów ludzi. A wierz mi, to nie je­dy­ne miej­sce w Rze­szy, gdzie do­ko­na­no po­dob­nej zbrod­ni.

Bruno długo za­sta­na­wiał się, jak za­re­ago­wać na re­we­la­cje dziad­ka. W końcu zde­cy­do­wał:

– Za­słu­ży­li, praw­da?

– Nie.

– To dla­cze­go ich za­bi­to? – rzu­cił nie­mal gniew­nie, choć nie wie­dział, na kogo się gnie­wa. Tych za­gad­ko­wych Po­la­ków? Na dziad­ka? No bo chyba nie, pierw­szy raz w życiu, na führera?

– Mó­wi­li, że dla prze­strze­ni ży­cio­wej – po­wie­dział dzia­dek. – Po­do­ba ci się miej­sce, które dla cie­bie stwo­rzy­li?

Był w tym jakiś za­rzut, który spra­wił, że Bru­no­na prze­szedł dreszcz.

– A ci w lesie? – zmie­nił nieco temat. – Nie za­bi­li wszyst­kich!

– Oczy­wi­ście, że nie. Garst­ka im umknę­ła. Nie­licz­ni wy­bra­li wol­ność i żyją jak zwie­rzę­ta. Wró­ci­li na leśne po­la­ny, które opu­ści­li przed wie­ka­mi. Wię­cej jed­nak ukry­wa się wśród nas. Kul­ty­wu­ją pa­mięć po nie­mal wy­mar­łym na­ro­dzie, spo­ty­ka­jąc się na stry­chach i w opusz­czo­nych do­mach. Po­ma­ga­ją sobie, uczą młod­szych ję­zy­ka, chro­nią dobra kul­tu­ry, które zdo­ła­li ukryć. Ge­sta­po ich ściga i czę­sto łapie, co oczy­wi­ście jest wiel­ką ta­jem­ni­cą, bo prze­cież ist­nie­nie Po­la­ków zo­sta­ło wy­ma­za­ne z hi­sto­rii.

– Te książ­ki z piw­ni­cy dał ci jeden z nich? – Bruno nie mógł pojąć, co pod­ku­si­ło dziad­ka do udzia­łu w czymś tak bar­dzo nie­le­gal­nym i nie­bez­piecz­nym.

– Bruno – dzia­dek za­trzy­mał się – ja uro­dzi­łem się Po­la­kiem. Bab­cia jest Polką. A więc ty rów­nież. Nie wiem, kim byli ro­dzi­ce two­jej mamy, ale nie­wy­klu­czo­ne, że i oni mają pol­ską krew.

Bruno po­czuł, jakby osu­wał się w prze­paść.

– Skoro wszyst­kich za­bi­li, to skąd ich aż tylu?

Dzia­dek wes­tchnął.

– Uro­dzi­łem się w pięć­dzie­sią­tym pierw­szym, w wio­sce nie­da­le­ko Kra­ko­wa, zna­nym dziś jako Kra­kau. W pięć­dzie­sią­tym pią­tym moją mamę ze­sła­no do kra­kow­skie­go getta dla Po­la­ków. To było takie od­dzie­lo­ne murem mia­sto, w któ­rym trzy­ma­no ludzi przed wy­wo­zem na śmierć. Rok póź­niej roz­dzie­lo­no nas, ją prze­trans­por­to­wa­no do obozu, a mnie pod­da­no ger­ma­ni­za­cji. Niektóre pol­skie dzieci, które nie ukoń­czy­ły pią­te­go roku życia, stawały się Niem­cami. Tra­fi­łem do ro­dzi­ny z Dre­zna, która tu się osie­dli­ła i bar­dzo pil­no­wa­ła, bym o wszyst­kim za­po­mniał. Ja jed­nak pa­mię­ta­łem.

Dzia­dek po­cią­gnął nosem. W mrocz­nym lesie Bruno nie wi­dział jego łez, ale i tak nim wstrzą­snę­ły.

– Kiedy do­ro­słem – kon­ty­nu­ował – za­czą­łem szu­kać moich ro­da­ków. Zna­la­złem. Po­zna­łem bab­cię. Wiele mi po­wie­dzie­li, sporo przy­po­mnie­li. Dziś jed­nak je­stem już stary, nie wiem, ile czasu mi po­zo­sta­ło. Dla­te­go chcę ci prze­ka­zać wszyst­ko, co wiem, na­uczyć ję­zy­ka, za­po­znać z ludź­mi z lasu. To musi prze­trwać.

– Ja… – Bruno za­milkł.

Wi­dzie­li już świa­tła domu dziad­ka. Męż­czy­zna nieco zwol­nił.

– Idź do łóżka, prze­śpij się, prze­myśl. Wiem, że trud­no prze­war­to­ścio­wać wszyst­ko, w co się wie­rzy i czemu ufa. Jed­nak będę ci po­ma­gać. Przede wszyst­kim za­pa­mię­taj, że pań­stwo to wróg.

We­szli do ogro­du. Nad drzwia­mi wej­ścio­wy­mi po­wie­wa­ła flaga ze swa­sty­ką, w ciem­no­ści nocy nie­mal cała czar­na. Bruno spoj­rzał na nią i jakoś nie po­tra­fił sobie wy­obra­zić, by sym­bol ten mógł w kim­kol­wiek bu­dzić złe sko­ja­rze­nia.

– Po­cze­kaj. Opo­wiem ci jesz­cze jedną, krót­ką i bar­dzo smut­ną hi­sto­rię – wy­szep­tał dzia­dek, sia­da­jąc na drew­nia­nej ławie. – Nie­daw­no w na­szej wio­sce zda­rzył się wy­pa­dek. Sa­mo­chód po­trą­cił sio­strę two­je­go przy­ja­cie­la Lu­ca­sa.

Bruno spoj­rzał na niego zszo­ko­wa­ny. Do­brze pa­mię­tał San­drę. Nawet pod­ko­chi­wał się w niej skry­cie w każde wa­ka­cje.

– Co z nią? Wy­do­brze­je?

– Jej stan był po­waż­ny – wy­znał dzia­dek. – Le­ka­rze twier­dzi­li, że nie bę­dzie mogła cho­dzić, więc na mocy usta­wy ja­kiejś tam pa­ra­graf jakiś tam za­rzą­dzi­li eu­ta­na­zję. Oj­ciec Lu­ca­sa prze­ku­pił jed­nak le­ka­rza, by ten zmie­nił dia­gno­zę. Za­bra­li San­drę do domu i ukry­li. Ktoś ze wsi jed­nak do­wie­dział się o dziew­czy­nie i do­niósł. Przy­je­cha­ło Ge­sta­po, ro­dzi­ce tra­fi­li do obozu, Lu­ca­sa wy­sła­li do domu Le­bens­born, a dziew­czyn­kę skie­ro­wa­li z po­wro­tem do szpi­ta­la, gdzie do­sta­ła za­strzyk.

Bruno ro­zej­rzał się nie­spo­koj­nie. Wła­śnie w tej chwi­li ten do­no­si­ciel mógł ob­ser­wo­wać rów­nież ich.

– Ge­sta­po ma oko na wio­skę – stwier­dził dzia­dek. – Jed­nak nic nam nie grozi, póki bę­dzie­my ostroż­ni. Wiem, że trud­no ci to do­strzec, ale pań­stwo to nasz naj­więk­szy wróg. To ono jest tym twoim mi­tycz­nym po­two­rem. – Dzia­dek wes­tchnął. – No, to chyba tyle na dziś, wśli­zgnij się przez okno, jest szan­sa, że bab­cia nie za­uwa­ży­ła two­jej nie­obec­no­ści i nie wy­wo­ła awan­tu­ry.

Bruno zro­bił, jak mu ka­za­no, prze­brał się z po­wro­tem w pi­dża­mę i usiadł na łóżku. Wcale nie miał ocho­ty za­sy­piać. To, co po­wie­dział mu dzia­dek, było prze­ra­ża­ją­ce. Go­rzej, było prze­stęp­stwem.

Za­czął cho­dzić po po­ko­ju. Zda­wał sobie spra­wę, że po­wi­nien za­wia­do­mić Ge­sta­po. Donos na człon­ka ro­dzi­ny był przy­kry, lecz zda­rzał się czę­sto. Z dru­giej stro­ny, ko­chał sta­rusz­ka, a wa­ka­cje tutaj były naj­cu­dow­niej­szą czę­ścią jego życia. Nie chciał tego stra­cić.

Co robić? Może po pro­stu od­mó­wi dziad­ko­wi udzia­łu w tej kon­spi­ra­cji i wszyst­ko bę­dzie po sta­re­mu? Tak, zde­cy­do­wał Bruno. To naj­mą­drzej­sze wyj­ście. Nikt nie oskar­ży go o coś, czego nie bę­dzie czę­ścią.

Drzwi otwo­rzy­ły się po­wo­li i sta­nął w nich dzia­dek.

– Chyba nie muszę mówić, że po­wi­nie­neś do­cho­wać ta­jem­ni­cy? – za­py­tał star­szy męż­czy­zna.

– Wiem – od­burk­nął Bruno.

– Mam coś dla cie­bie. Książ­kę, któ­rej z pew­no­ścią nie znasz.

Po­ło­żył ją na łóżku.

– Z ukry­tej bi­blio­tecz­ki? – do­my­ślił się chło­piec.

– Tak.

Chło­piec po­niósł ją i uj­rzał na stro­nie ty­tu­ło­wej „Der Pro­zess” Franz Kafka.

– Jest po nie­miec­ku – zdzi­wił się. – Nie wi­dzia­łem jej wcze­śniej w piw­ni­cy.

– A kto po­wie­dział, że mam tylko jedną ukry­tą bi­blio­tecz­kę? – za­py­tał z bły­skiem w oku dzia­dek i od­szedł.

Bruno otwo­rzył książ­kę i spod okład­ki wy­le­cia­ło stare czar­no-bia­łe zdję­cie. Przed­sta­wia­ło grupę ludzi z woj­sko­wy­mi na czele sto­ją­cych nad ol­brzy­mim ogni­skiem. Napis z tyłu ob­ja­śniał, że fo­to­gra­fia przed­sta­wia pa­le­nie nie­pra­wo­myśl­nych ksią­żek w Ber­li­nie w roku ty­siąc dzie­więć­set trzy­dzie­stym trze­cim.

Bruno nie są­dził, że coś jesz­cze zdoła wstrzą­snąć nim tej nocy, jed­nak się mylił. Tam były setki tomów. Jak w ogóle można palić książ­ki? Swoje trzy­mał w spe­cjal­nych okład­kach i wy­cie­rał z kurzu dwa razy w ty­go­dniu.

Kafka, nigdy nie sły­szał o tym au­to­rze.

Za­czął czy­tać.