Rozmowa pana Partulana z Klarencem

Wy­sy­pa­na żwi­rem ścież­ka wiła się mię­dzy klom­ba­mi, ja­śnie­jąc w mroku nocy. Ciem­na zie­leń liści klonu oraz cy­pry­so­wych igieł na­pa­wa­ła mdlą­cym nie­po­ko­jem. Czer­wień hi­bi­sku­sów przy­wo­dzi­ła na myśl za­krze­płą krew i nawet jasny róż aza­lii, za dnia tak de­li­kat­nych i lek­kich, w ciem­no­ści na­bie­rał cię­ża­ru, jakby prze­mie­nio­ny w kłęby du­szą­ce­go dymu.

Ścież­ka pro­wa­dzi­ła do ka­mien­nej chaty. Z wnę­trza nie­wiel­kie­go bu­dyn­ku wy­do­by­wa­ło się cie­płe świa­tło, z każdą se­kun­dą coraz in­ten­syw­niej­sze. Wtem po­ma­rań­czo­we pło­my­ki wpeł­zły na szyby okien, a przez szcze­li­ny w drzwiach za­czynał prze­są­czać się dym. Ze środ­ka do­bie­gły trza­ski.

Żółty blask zalał klony, cy­pry­sy i płat­ki kwia­tów. Nagle ro­ślin­no­ścią wstrzą­snę­ła fala ude­rze­nio­wa. To­wa­rzy­szą­cy jej huk roz­darł na strzę­py nocną ciszę. Deszcz ka­mien­nych odłam­ków spadł na klom­by, ła­miąc ga­łę­zie oraz ło­dy­gi, gnio­tąc czer­wień hi­bi­sku­sów i róż aza­lii. Chata prze­mie­ni­ła się w pło­ną­ce gruzy. W od­da­li uja­da­ły psy. Bił dzwon alar­mo­wy.

Żwir za­chrzę­ścił pod sto­pa­mi po­sta­ci odzia­nej w biel. Mi­ja­jąc spu­sto­sze­nie szyb­kim kro­kiem, roz­glą­da­ła się z wy­ra­zem nie­do­wie­rza­nia w wy­trzesz­czo­nych oczach. Gdy do­tar­ła do końca ścież­ki, jej skóra przy­bra­ła kolor odzie­nia. Spoj­rze­nie opu­ści­ły wąt­pli­wo­ści. Wie­dzia­ła już, co się stało. Chwy­ci­ła się za głowę i roz­war­ła usta do krzy­ku.

***

 Gład­ko ogo­lo­ny męż­czy­zna ostat­ni raz po­wiódł wzro­kiem po ar­ty­ku­le, po czym odło­żył ga­ze­tę na sto­lik. Legł na ple­cach, kła­dąc ręce pod głową. Wziął głę­bo­ki wdech. W po­ko­ju ho­te­lo­wym było odro­bi­nę dusz­no. Łóżko nie za­chwy­ca­ło mięk­ko­ścią. W po­rów­na­niu z wy­go­da­mi, do któ­rych przy­wykł w prze­cią­gu ostat­nich mie­się­cy, to miej­sce spra­wia­ło wra­że­nie ma­łe­go czyść­ca. Kom­plet­nie mu to nie prze­szka­dza­ło. Miał dość ob­ra­sta­nia tłusz­czem. Nad­szedł czas od­no­wy.

 Dźwi­gnął się z łóżka, prze­szedł po skrzy­pią­cej pod­ło­dze do okna i je otwo­rzył. Za­drżał do­tknię­ty chłod­nym po­dmu­chem. Oce­anicz­na piana roz­bry­zgi­wa­ła się o skały u pod­nó­ża wznie­sie­nia, na któ­rym stał hotel. Słoń­ce na­bie­ra­ło ru­mień­ców, zbli­ża­jąc się do ho­ry­zon­tu. Do­cho­dzi­ło wpół do ósmej.

Zer­k­nął na sto­lik w kącie po­ko­ju. Na sza­rym bla­cie ide­al­nie star­czy­ło­by miej­sca dla ma­szy­ny do pi­sa­nia oraz pod­ręcz­ne­go ka­je­tu. Męż­czy­zna za­czął się za­sta­na­wiać. Jeśli wy­szedł­by na mia­sto w tym mo­men­cie, może zdą­żył­by zajść do skle­pu wie­lo­bran­żo­we­go. Jadąc au­to­bu­sem w stro­nę ho­te­lu, wi­dział jeden po dro­dze. Wy­da­wa­ło mu się, że na ta­blicz­ce z go­dzi­na­mi otwar­cia wid­nia­ła dwu­dziest­ka. Za­ku­pił­by ma­szy­nę i już dziś w nocy roz­po­czął pracę nad nowym de­biu­tem.

 Prze­kro­czyw­szy próg ho­te­lu, z lu­bo­ścią za­cią­gnął się rześ­kim po­wie­trzem. Tak wspa­nia­le sma­ku­je świe­ży start. Sprę­ży­ście ru­szył drogą zbie­ga­ją­cą ze wzgó­rza. 

Prze­cho­dził obok ko­lej­nych knaj­pek oraz sie­dzą­cych przed nimi męż­czyzn. Roz­piąw­szy górne gu­zi­ki ko­szul, eks­po­no­wa­li si­wie­ją­ce wło­ski. Wy­po­sa­że­ni w szklan­ki z winem oraz pa­pie­ro­sy ba­daw­czo spo­glą­da­li na przy­by­sza, za­pew­ne pró­bu­jąc od­gad­nąć miej­sce jego po­cho­dze­nia po samym wy­glą­dzie. Z po­cząt­ku uśmie­chał się do nich i po­sy­łał do­bro­dusz­ne ski­nie­nia, jed­nak oni po­zdra­wia­li go nie­chęt­nie. Po­dejrz­li­wie marsz­czy­li brwi. Przy­śpie­szył kroku, opusz­cza­jąc głowę coraz niżej.

Wła­ści­cie­lem skle­pu oka­zał się po­dob­ny osob­nik. Cał­kiem już po­si­wia­ły, drob­ny sta­ru­szek palił pa­pie­ro­sa wspar­ty o fra­mu­gę drzwi. Męż­czy­zna wy­du­kał „dobry wie­czór” i na tym skoń­czy­ła się jego zna­jo­mość ję­zy­ka. Sta­rzec za­cią­gnął się jesz­cze parę razy, bez skrę­po­wa­nia stu­diu­jąc po­stać po­ten­cjal­ne­go klien­ta. Wresz­cie zga­sił papierosa w po­piel­nicz­ce usta­wio­nej na pa­ra­pe­cie, po czym wszedł do skle­pi­ku.

Wstą­pił za ladę, prze­ci­na­ją­cą w pół cia­sne wnę­trze. Na re­ga­łach, usta­wio­nych wzdłuż ścian bez za­cho­wa­nia choć­by po­zor­ne­go ładu wa­la­ły się przed­mio­ty prze­róż­nej ka­te­go­rii. Od drob­nych szpar­ga­łów, jak puste sło­iki, pę­dzel­ki, ze­gar­ki, talie kart i masa in­ne­go ba­dzie­wia, przez stosy uży­wa­nych ksią­żek, po garn­ki, ron­dle, pa­tel­nie, dzba­ny, wa­zo­ny, bu­tel­ki wy­peł­nio­ne jakąś sa­mo­rób­ką i tak można by wy­mie­niać w nie­skoń­czo­ność skła­do­we wie­lo­barw­nej mo­zai­ki. 

Jed­nak ma­szy­ny do pi­sa­nia nie było widać. Przy­bysz na migi pró­bo­wał prze­ka­zać sprze­daw­cy, czego szuka, stu­ka­jąc pal­ca­mi w kla­wi­sze z po­wie­trza. Sta­rzec po­dra­pał się po gło­wie, potem wy­szcze­rzył zęby i wzru­szył ra­mio­na­mi. Za­pro­po­no­wał jesz­cze kart­kę pa­pie­ru oraz pióro, lecz męż­czy­zna od­mó­wił. W ostat­nim wcie­le­niu two­rzył w ten spo­sób, po­trze­bo­wał od­mia­ny. Po­że­gnaw­szy się z wła­ści­cie­lem skle­pu, wy­szedł na ulicę.

Obej­rzaw­szy się na ścież­kę, którą tu do­tarł, po­czuł nie­smak. Oto­cze­nie po­ciem­nia­ło. Do by­wal­ców knaj­pek do­łą­czy­li ko­lej­ni. Pod­śpie­wy­wa­li i prze­krzy­ki­wa­li się na­wza­jem. Bar­dzo nie chciał po­now­nie czuć na sobie wścib­skich spoj­rzeń. Wy­brał się więc w głąb mia­stecz­ka, uznaw­szy, że bę­dzie to dobra oka­zja do zwie­dze­nia oko­li­cy.

Miej­sco­wość mimo świet­ne­go po­ło­że­nia, nie przy­cią­ga­ła wielu tu­ry­stów. Z ja­kie­goś po­wo­du stra­ci­ła ich uwagę, na rzecz po­dob­nych punk­tów na mapie, lecz wła­śnie dzię­ki temu ide­al­nie pa­so­wa­ła, by się w niej za­szyć i za­cząć nowe życie.

Męż­czy­zna na­po­tkał znak wska­zu­ją­cy drogę do ruin. Bez zbęd­ne­go na­my­słu udał się w od­po­wied­nim kie­run­ku. Ma­sze­ro­wał mię­dzy ka­mien­ny­mi bu­dyn­ka­mi, sta­wia­jąc każdy ko­lej­ny krok w coraz głęb­szej ciem­no­ści. 

Wspiął się na nie­wy­so­kie wzgó­rze. Na szczy­cie wy­bra­ko­wa­ny murek z pia­skow­ca ota­czał po­zo­sta­ło­ści bu­dyn­ku: łuk wej­ścia, frag­ment ścia­ny oraz ko­lum­nę nie­pod­trzy­mu­ją­cą już ni­cze­go. 

Męż­czy­zna prze­szedł przez wyrwę w murze, na­stęp­nie ru­szył w stro­nę wej­ścia. Za pro­giem roz­cią­ga­ła się po­sadz­ka z po­pę­ka­nych ka­mien­nych płyt, wy­zna­cza­jąc wy­mia­ry bu­dyn­ku. Na oko, nie więcej niż sie­dem­dzie­siąt me­trów kwa­dra­to­wych. Na frag­men­cie ścia­ny wi­sia­ła ramka. Umiesz­czo­no w niej ry­ci­nę, przed­sta­wia­ją­cą ko­ściół. Mru­żył oczy, by od­czy­tać pod­pis. Nie znał ję­zy­ka, więc je­dy­na in­for­ma­cja, jaką z tego wy­cią­gnął, to licz­ba: 1798. Z pew­no­ścią rok, ale czy po­wsta­nia ry­ci­ny, czy zbu­do­wa­nia ko­ścio­ła, czy też jego zbu­rze­nia, nie był w sta­nie stwier­dzić.

 W miej­scu prze­ciw­le­głej ścia­ny roz­cią­gał się widok na mia­stecz­ko. Świa­tła w oknach domów ja­rzy­ły się jak iskry w po­pie­le. Dalej, za za­bu­do­wa­nia­mi, oce­anicz­ne fale po­ły­ski­wa­ły sre­brzy­ście, od­bi­ja­jąc blask roz­gwież­dżo­ne­go nieba.

 Gdy trwał za­pa­trzo­ny w ten kra­jo­braz, nagle po­czuł, że skost­nia­ły mu dło­nie. Ni z tego, ni z owego zro­bi­ło się o wiele zim­niej. I ci­szej. Wiatr prze­stał szu­mieć. Tak samo ocean i mia­sto za­mil­kły, jakby od­dzie­lo­no je dźwię­kosz­czel­ną ba­rie­rą. Z lewej stro­ny wy­ła­pał jakiś sze­lest. Pod łu­kiem stał nie­zna­jo­my w prochowcu i ka­pe­lu­szu. Jego po­kaź­ny brzuch opi­na­ła ka­mi­zel­ka. Sze­ro­ko­ścią bar­ków ide­al­nie wpa­so­wał się w wej­ście. Pod pachą trzy­mał ga­ze­tę i to ona tak sze­le­ści­ła. Nie wy­glą­dał na tu­tej­sze­go.

Po­sta­wił krok na­przód. Ma­leń­kie oczka, wąsko osa­dzo­ne w bul­wia­stej gło­wie, były pełne we­so­ło­ści, mię­si­ste usta zaś sze­ro­ko roz­cią­gnię­te.

– Dobry wie­czór, panie Par­tu­la­nie – rzekł.

Męż­czy­zna gło­śno prze­łknął ślinę. Skąd ten czło­wiek zna jego nowe na­zwi­sko?

 Rosły nie­zna­jo­my za­trzy­mał się przy ry­ci­nie ko­ścio­ła. Rzew­nie wes­tchnął.

 – Nic nie trwa wiecz­nie, czyż nie? – pod­jął. – Świą­ty­nia, czło­wiek, wszyst­ko prę­dzej czy póź­niej uko­rzy się przed bie­giem wska­zó­wek ze­ga­ra.

 Par­tu­lan nie od­po­wia­dał. Ster­czał jak słup, mając wra­że­nie, że śni.

 – Pa­mięć nie prze­mi­nie przez jakiś czas – cią­gnął rosły. – Być może nigdy. – Wyjął ga­ze­tę spod pachy, roz­pro­sto­wał ją.

 Par­tu­lan wy­ba­łu­szył oczy. To był eg­zem­plarz, który ze sobą przy­wiózł.

 – Skąd…? Jak…? – mam­ro­tał.

 Tam­ten nie zwró­cił uwagi, tylko prze­czy­tał:

 – Eks­plo­zja w po­sia­dło­ści na­le­żą­cej do bo­ga­tej miesz­czan­ki! – wy­krzy­ki­wał niby ulicz­ny sprze­daw­ca prasy. – Zgi­nął młody poeta, dwu­dzie­sto­sze­ścio­let­ni René Daqen, do­pro­wa­dziw­szy do wy­bu­chu kil­ku­na­stu be­czek z rumem. Do zda­rze­nia do­szło w nocy z czter­na­ste­go na pięt­ny paź­dzier­ni­ka. Jak po­da­ją źró­dła, wcze­śniej młody twór­ca, za­miesz­ku­ją­cy w po­sia­dło­ści ma­da­me Parru, wy­ka­zy­wał ob­ja­wy sil­nej chan­dry. Coraz czę­ściej za­glą­dał do kie­lisz­ka. Praw­do­po­dob­nie zabrawszy ze sobą zapas dynamitu, prze­kradł się do skła­dzi­ku na al­ko­hol. Spo­żył duże ilo­ści trun­ków, co do­pro­wa­dzi­ło do utra­ty przez niego przy­tom­no­ści. Świe­ca zrzu­co­na na po­sadz­kę wznie­ci­ła pożar. Ładunki wybuchowe eksplodowały. Me­ce­na­ska, a wraz z nią miej­skie śro­do­wi­sko twór­cze, po­grą­ża­ją się w ża­ło­bie.

 Uniósł wzrok znad ga­ze­ty.

– Poeci to takie de­li­kat­ne stwo­rze­nia. Nie są w sta­nie udźwi­gnąć wła­sne­go ge­niu­szu. Co pan sądzi na ten temat, panie Par­tu­lan?

 – Czego chcesz? Pie­nię­dzy?

 Wiel­ko­lud się uśmiech­nął. Wsa­dził rękę do kie­sze­ni. 

– Albo pro­szę po­słu­chać tego. – Roz­pro­sto­wał skra­wek pa­pie­ru na dłoni. Za­czął czy­tać z nie­na­gan­nym nie­miec­kim ak­cen­tem: – Jo­achim Blum­men­ste­in, po­wie­ścio­pi­sarz ży­dow­skie­go po­cho­dze­nia za­gi­nął wśród wy­so­kich gór ma­sy­wu Ber­ni­na. Do Szwaj­ca­rii przy­był razem z na­rze­czo­ną oraz za­przy­jaź­nio­ną parą. Jako je­dy­ny z czwór­ki ob­sta­wał przy wy­bo­rze trud­niej­sze­go szla­ku i w końcu wy­brał się nim sa­mot­nie. Od ranka wy­mar­szu nikt go nie wi­dział. Służ­by wie­lo­krot­nie prze­szu­ka­ły teren. Zna­le­zio­no wy­łącz­nie kij do wspi­nacz­ki bę­dą­cy wła­sno­ścią Blum­men­ste­ina… I po co mu to było? Pra­gnął wy­zwa­nia? Przy­go­dy? – za­py­tał.

Nie do­cze­kaw­szy się od­po­wie­dzi, wy­cią­gnął ko­lej­ny wy­ci­nek.

– To też nie­złe: Tytus Kło­siń­ski, kra­kow­ski pi­sarz mło­de­go po­ko­le­nia, za­strze­lo­ny przez po­li­cjan­ta! – Pol­sz­czy­zną także po­słu­gi­wał się bez za­rzu­tu. – Pod­czas jed­nej z hucz­nych ba­lang, urzą­dza­nych w Za­ko­pa­nem przez grupy ar­ty­stycz­ne, nie­daw­ny de­biu­tant odu­rzo­ny ete­rem oraz prze­bra­ny za pi­ra­ta roz­po­czął po­chód przez Kru­pów­ki. Jedna z na­po­tka­nych ko­biet nie na żarty prze­stra­szy­ła się atra­py pi­sto­le­tu, w który wy­po­sa­żo­ny był Kło­siń­ski. Po­bie­gła, by za­wia­do­mić po­li­cjan­ta. Stróż prawa nie prze­bie­rał w środ­kach. Dobył pistoletu i nie mogąc wy­mu­sić po­słu­szeń­stwa na uzbro­jo­nym, nad­po­bu­dli­wym osob­ni­ku po­cią­gnął za spust. Kłosiński zgi­nął na miej­scu. Po­cho­wa­no go wczo­raj na za­ko­piań­skim cmen­ta­rzu. W po­grze­bie uczest­ni­czy­ły wiel­kie artystyczne osobistości. Zgod­nie stwier­dzo­no, iż młody Tytus świet­nie się za­po­wia­dał i to wiel­ka stra­ta dla li­te­ra­tu­ry pol­skiej.

 Po­mi­mo pa­nu­ją­ce­go zimna, Par­tu­lan czuł, jak spły­wa­ją po nim kro­ple potu. Za­schło mu też w ustach. Nie był w sta­nie drgnąć ani wy­du­sić z sie­bie słowa.

 – To ci heca – stwier­dził wiel­ko­lud. – Praw­dzi­wy mi­ło­śnik moc­nych wra­żeń. Pod­su­muj­my: pierw­sze­go zabił smu­tek, dru­gie­go chęć zdo­by­wa­nia szczy­tów, trze­cie­go dobra za­ba­wa. Co ich łączy?

 Par­tu­lan do­sko­na­le znał od­po­wiedź na to py­ta­nie, lecz gar­dło wciąż miał ści­śnię­te.

 – Nie żyją, rzecz jasna. A oto oni. – Rosły wy­cią­gnął rękę w stro­nę łuku wej­ścia.

 Do ruin jedna za drugą wkro­czy­ły czte­ry po­sta­cie. Jako pierw­szy szedł szczu­pły, dłu­go­wło­sy i bro­da­ty je­go­mość w do­brze skro­jo­nym li­mon­ko­wym sur­du­cie. Za nim nieco tęż­szy wą­sacz w po­dróż­nym płasz­czu. Ko­lej­ny mu­sku­lar­ny, ze zwi­chrzo­ną fry­zu­rą, w roz­cheł­sta­nej bia­łej ko­szu­li spla­mio­nej czer­wie­nią na lewej pier­si. Ostat­ni przy­gar­bio­ny mi­ze­ro­ta, wy­raź­nie naj­młod­szy z czwór­ki, z rzad­kim wą­si­kiem pod nosem.

 Gdy usta­wi­li się w rzę­dzie jeden obok dru­gie­go, dało się do­strzec, że mie­rzą tyle samo i posiadają iden­tycz­ne ry­sy twa­rzy. Par­tu­lan spo­glą­dał na swe po­przed­nie toż­sa­mo­ści ster­czą­ce bez ruchu w srebr­nym świe­tle noc­ne­go nieba. Na usta ci­snę­ło mu się wiele pytań, spo­śród któ­rych zadał jedno:

 – Coś ty za jeden? – rzu­cił w stro­nę wiel­ko­lu­da.

 – Mo­żesz mówić mi Kla­renc – od­parł tam­ten, na­stęp­nie, wska­zu­jąc na czwór­kę, dodał – A pa­no­wie to się chyba już znają.

 Nie dało się za­prze­czyć.

 – Ale jak to…? – wy­ją­kał Par­tu­lan, wo­dząc wzro­kiem po wła­snych ob­li­czach.

 Kla­renc od­chrząk­nął i za­czął wy­ja­śniać:

 – Spra­wa nie wy­glą­da tak pro­sto, jakby to się mogło wy­da­wać z pań­skiej per­spek­ty­wy. Pan fin­gu­je wła­sną śmierć, wy­ra­bia nowe do­ku­men­ty, zmie­nia fry­zu­rę i do przo­du! To, co za panem, pana nie ob­cho­dzi. Tym­cza­sem żadne z pań­skich dzia­łań nie po­zo­sta­je bez kon­se­kwen­cji. – Kar­cą­co po­ki­wał gru­bym pal­cem. – I tak oto stwo­rzył pan czte­ry od­dziel­ne dusze. Dusze ka­le­kie i nie­peł­ne. Kom­plet­nie bez­u­ży­tecz­ne du­sze-wy­dmusz­ki. – Za­czął po­wo­li zbli­żać się w stro­nę Par­tu­la­na bla­de­go i dy­go­cą­ce­go. – Po­cho­wa­no pana już czte­ro­krot­nie. Za każ­dym razem speł­nio­no ob­rząd­ki, pła­ka­no za panem, wspo­mi­na­no pana. Za­zwy­czaj to wła­śnie ener­gia po­wsta­ją­ca przy tych ry­tu­ałach po­zwa­la świa­do­mo­ści się od­ro­dzić, lecz pan tak na­praw­dę żyje, a ener­gia i tak musi zna­leźć uj­ście. Stąd te, prze­pra­szam za wy­ra­że­nie, ano­ma­lie. Oczy­wi­ście, wielu przed panem urzą­dza­ło po­dob­ne mi­sty­fi­ka­cje, jed­nak­że za­zwy­czaj po­prze­sta­wa­li na jed­nym zgo­nie albo po pew­nym cza­sie wra­ca­li do życia, co też wiąże się z masą pa­pier­ko­wej ro­bo­ty, ale na pewno nie wy­wo­łu­je ta­kie­go za­mie­sza­nia jak pań­skie dzia­ła­nia. Krót­ko mó­wiąc: do­ło­żył nam pan mnó­stwa pracy. To musi się skoń­czyć, panie Par­tu­la­nie!

 Wy­cią­gnię­ty pa­luch Kla­ren­ca nie­mal do­tknął jego pier­si.

– Jakim wam? Ja­kiej pracy? – mam­ro­tał Par­tu­lan, pró­bu­jąc uło­żyć wszyst­ko, co usły­szał w jakąś ca­łość. Nijak nie znaj­do­wał ra­cjo­nal­nych wy­ja­śnień. – Ty je­steś śmier­cią? – wy­pa­lił, spo­glą­da­jąc pro­sto w małe oczka osa­dzo­ne w bul­wia­stej gło­wie.

Oczka bły­snę­ły. Sine usta po­ni­żej skrzy­wi­ły się brzyd­ko.

– Po­nie­kąd. – Kla­renc mla­snął. – Acz­kol­wiek nie je­stem ko­stu­chą we wła­snej oso­bie, a tylko jed­nym z try­bów de­par­ta­men­tu Śmier­ci i Życia Po Niej.

Par­tu­lan zmie­rzył wiel­ko­lu­da od stóp do głów. Cien­kie, krzy­we nóżki jak że­liw­ny sto­jak pod­trzy­my­wa­ły ogrom­ne brzu­szy­sko, przy­wo­dzą­ce na myśl antał wina. Po bo­kach zwi­sa­ły dłu­gie ręce. Po­wy­żej znaj­do­wa­ła się przy­twier­dzo­na do an­ta­ła bryła gliny, to jest głowa. Tak wy­glą­dał wy­słan­nik za­świa­tów. Anioł, można by rzec. 

Nie wia­do­mo skąd w dłoni Kla­ren­ca po­ja­wi­ła się czar­na ak­tów­ka. Wy­do­był z niej plik ró­żo­wych pa­pie­rów. Cien­kie kart­ki były ze sobą ze­spo­lo­ne i po roz­ło­że­niu utwo­rzy­ły­by kil­ku­me­tro­wy ogon. 

Par­tu­lan prze­bie­ga­jąc wzro­kiem po do­ku­men­tach, od­czy­ty­wał na­zwi­ska, które sam wcze­śniej nosił, a także te na­le­żą­ce do ludzi spo­tka­nych w ko­lej­nych wcie­le­niach. Poza tym daty „na­ro­dzin” i „śmier­ci”, prze­róż­ne wskaź­ni­ki w więk­szo­ści po­ozna­cza­ne skró­ta­mi, któ­rych nie ro­zu­miał, z wy­jąt­kiem „tę­sk­no­ty per ca­pi­ta”, war­to­ści te­re­nu zaj­mo­wa­ne­go na cmen­ta­rzu wy­ra­żo­nej w fun­tach i kilku in­nych. Wszyst­ko ujęte w ta­be­lach, po­przem­na­ża­ne przez sie­bie we­dług ja­kichś ta­jem­ni­czych wzo­rów i osta­tecz­nie spro­wa­dzo­ne do jed­nej licz­by, za­pi­sa­nej na końcu ogona po­gru­bio­ną czcion­ką: dwie­ście dwa­dzie­ścia pięć ty­się­cy osiem­set sie­dem­dzie­siąt jeden fun­tów bry­tyj­skich. Strach za­py­tać co to wszyst­ko zna­czy, jed­nak Kla­renc nie cze­ka­jąc, aż Par­tu­lan po­pro­si o wy­ja­śnie­nia, rzekł:

– Tyle po­nad­pro­gra­mo­wo nas pan kosz­to­wał. Oczy­wi­ście my nie pła­ci­my za nic fun­ta­mi, ale wy­ra­ża­my kwoty w naj­sil­niej­szej ziem­skiej wa­lu­cie dla przej­rzy­sto­ści.

Par­tu­lan roz­dzia­wił usta.

– Toż to for­tu­na! – wy­du­sił z sie­bie.

Wiel­ko­lud wy­buch­nął grom­kim śmie­chem.

– Tu się z panem zgo­dzę! – za­wo­łał. – Ale po co to wszyst­ko? – Obej­rzał się na ka­le­kie dusze. – Zu­ży­wać tyle środ­ków dla ko­lej­nych na­zwisk? Prze­cież nikt pana nie ściga, tyle wiemy. W takim razie, jaki jest powód?

Par­tu­lan z po­cząt­ku ogrom­nie się zdzi­wił, sły­sząc, że za­świa­to­wy de­par­ta­ment nie od­krył wszyst­kich jego kart. Potem skie­ro­wał spoj­rze­nie na naj­młod­szą z czte­rech po­sta­ci, na mi­ze­ro­tę sto­ją­ce­go naj­bli­żej progu świą­ty­ni. Wes­tchnął cięż­ko, my­śla­mi po­wra­ca­jąc do zda­rzeń, dawno temu okre­ślo­nych mia­nem roz­dzia­łu ukoń­czo­ne­go i za­mknię­te­go.

– Za­czę­ło się to pięt­na­ście lat wstecz – pod­jął. – Nie­ja­ki Wa­cław Ko­la­sa, osiem­na­sto­let­ni chło­pak z wiej­skiej ro­dzi­ny, od­krył w sobie pra­gnie­nie. Zo­stać pi­sa­rzem, twór­cą li­te­ra­tu­ry. Do cięż­kiej pracy nie było mu śpiesz­no, jed­nak jako pier­wo­rod­ny pro­mi­nent­ne­go go­spo­da­rza mu­siał ją wy­ko­ny­wać, a w przy­szło­ści za­pew­ne odzie­dzi­czyć morgi. Wolał roz­my­ślać, ma­rzyć i two­rzyć. Pod­czas prób pi­sar­skich za­uwa­żył, że pierw­sze aka­pi­ty i stro­fy do­pie­ro co za­czę­tych dzieł po­wsta­ją z o wiele więk­szą ła­two­ścią. Gdy mę­czy­ła go praca nad opo­wia­da­niem bądź wier­szem, wra­cał do po­cząt­ku, do pu­stej kart­ki i tak z każ­dym ko­lej­nym po­dej­ściem pisał wię­cej i spraw­niej mu szło. Wresz­cie przy­szła myśl: a co gdyby po­trak­to­wać w ten spo­sób życie? Zmiąć do tej pory za­pi­sa­ne kart­ki, wy­rzu­cić, pójść dalej, nie oglą­da­jąc się. Spa­lić stary ma­nu­skrypt. Wy­zbyć się brze­mie­nia prze­szłych błę­dów…

– Do­brze, do­brze – prze­rwał mu Kla­renc – wy­da­je mi się, że zro­zu­mia­łem. Chyba po pro­stu bra­ku­je panu wy­trwa­ło­ści – dodał z prze­ką­sem.

Na ten ko­men­tarz Par­tu­lan zmarsz­czył brwi, lecz słowa sprze­ci­wu sta­nę­ły mu w gar­dle. Uznał za nie­takt kłó­cić się z sądem osta­tecz­nym. Za­miast tego spy­tał wy­słan­ni­ka:

– Cóż po­cząć w tej sy­tu­acji?

Na twa­rzy Kla­ren­ca po­now­nie za­go­ścił enig­ma­tycz­ny uśmiech. Grube palce raz jesz­cze za­nu­rzy­ły się we wnę­trzu ak­tów­ki. Par­tu­lan otrzy­mał po­je­dyn­czą kart­kę. Jej za­war­tość przy­pra­wi­ła go o za­wrót głowy.

– Nie cof­nie pan już daw­nych błę­dów, panie Par­tu­la­nie. Można by po­roz­bi­jać dusze, po­przez ujaw­nie­nie praw­dy wszyst­kim zwią­za­nym z pań­ski­mi po­przed­ni­mi wcie­le­nia­mi, lecz to po­now­nie wią­za­ło­by się z całą masą pracy i wąt­pię, by oka­za­ło się miłym do­świad­cze­niem dla tych ludzi. Dla­te­go też da­je­my panu moż­li­wość po raz ostat­ni za­cząć od nowa. Przy­go­to­wa­li­śmy dla pana umowę.

Par­tu­lan gło­śno prze­łknął ślinę.

– Dwa i pół funta na go­dzi­nę? To zaj­mie wieki, nim od­pra­cu­ję ćwierć mi­lio­na!

– Je­dy­nie nie­ca­łe pół wieku. Pra­cu­je­my też w świę­ta, dla­te­go szyb­ko to idzie. Poza tym do­sta­je pan nie­śmier­tel­ność w pa­kie­cie pra­cow­ni­czym, więc o sta­rze­nie pro­szę się nie mar­twić. Za pię­ćdzie­siąt lat bę­dzie pan wy­glą­dał iden­tycz­nie. Mnie w tym roku stuk­nie dwie­ście trzy­dzie­ści i pro­szę spoj­rzeć. – Roz­ło­żył ra­mio­na, wy­ko­nał obrót.

Par­tu­lan nic na to nie od­rzekł. Przy­jął pióro od wy­słan­ni­ka i zło­żył pod­pis, gdzie na­le­ża­ło. Na znak Kla­ren­ca ka­le­kie dusze ko­lej­no opu­ści­ły świą­ty­nię. W końcu pra­cow­ni­cy de­par­ta­men­tu sta­nę­li pod łu­kiem. Wiel­ko­lud pu­ścił no­wi­cju­sza przo­dem, klep­nąw­szy go w ramię dla otu­chy. Prze­szli z księ­ży­co­we­go świa­tła w ciem­ność, po­zo­sta­wia­jąc za sobą puste ruiny ko­ścio­ła.