Babciny kompot

 Świat kołem się toczy… A kompot mocno pachnie.

 Kompot śliwkowy smakuje cierpko, gorzko. Miesza się ze smakiem papierosów palonych hurtowo przez dziadka. Czasami zastanawiam się, czy babcia, chcąc zadowolić wiecznie spragnionego tytoniu męża, nie wzbogaciła przypadkiem zawartości swojego kompotu tak, aby bardziej mu smakowało. Jak niby? Zbierając śliwki na działce, parę papierosów dziadkowi podkradła i do koszyka wrzuciła? Obierając owoce ze skóry, z fajek zdzierała papier? Siekając miąższ owocowy i paski tytoniu posiekała? Wszystko do jednego gara wrzuciła i ugotowała, a później przelała do słoika i na całą jesień odstawiła? Trudno stwierdzić, ale jedno jest pewne. Łyk tego wywaru dawał kopa.

 Nic nie pomagało odmawianie, tłumaczenie się, że się jest na diecie antykompotowej, że się nie ma ochoty… Babka nie uznawała żadnych nowoczesnych, szarlatańskich metod odżywania, gardziła wymyślnymi dietami i kapryśnymi sprzeciwami, gotowała tak, jak Pan Bóg przykazał, czyli tłusto i sycie.

Chcąc nie chcąc, trzeba było wypić. Bo co zrobić z multumem słoików kompotu troskliwie zapakowanymi do siatek przez babkę? Wylanie do zlewu nie wchodziło w grę, choć rzeczywiście rozważaliśmy tę opcję; matka przekonywała ojca, ile wlezie, wyszukiwała najbystrzejsze argumenty, że nikt nie będzie pił takiego świństwa cuchnącego fajami, że trzeba je ZUTYLIZOWAĆ (sprytnie unikała tak drastycznych i nacechowanych pejoratywnie słów jak „wylać" czy „spuścić w kiblu"). Jednak pomimo zabiegów mamy, która wznosiła się na najwyższe poziomy swojej retoryki i charyzmy, stary pozostał nieprzejednany i na myśl, że można by tak „nikczemnie potraktować owoc czyjejś pracy" dostawał białej gorączki.

 – To moja matka haruje w kuchni przy garach – syczał złowrogo, ciskając gazetę na stół z mocą – Żeby jej wnuki nie umarły z pragnienia, żeby miały ochłodę w upalne dni i gotuje całe multum słoików kompotu… Tak, multum – powtórzył, podnosząc głos – To nie jest bagatela, moi drodzy! Multum słoików kompotu śliwkowego piechotą nie chodzi! Czy ty masz w ogóle pojęcie, Hanka – zwrócił się do matki, która załamywała ręce – Czy ty masz pojęcie o ogromie zadania, które na nas spadło? Nie, nie masz! – teraz już darł się w wniebogłosy i biegał po kuchni jak oszalały – Nie masz, bo chcesz zutylizować dzieło mojej matki! Zutylizować! Dobre mi sobie! A co to jest, recykling?

 W tym momencie łapał się za brzuch i zanosił się śmiechem tak długo, aż po policzkach zaczynały płynąć mu łzy i nie był w stanie nic więcej powiedzieć, co ostatecznie kończyło dyskusję. Po paru takich próbach matka ostatecznie skapitulowała i ułożyła multum słoików na półce w spiżarni, po czym zaczęła podawać kompot śliwkowy na wszystkie posiłki: nieważne czy śniadanie, czy kolacja, czy lato, czy zima, kompot podawano u nas zamiast herbaty i wody. Wystarczyło, że którekolwiek z nas wyraziło swoją dezaprobatę przeciwko tym nowym zasadom, a matka wbijała zabójcze spojrzenie w męża i uśmiechała się mściwie.

 – Podziękujcie ojcu! To jego zasługa.

 Staremu jedno trzeba przyznać: po tym, jak wziął na swoje ramiona krzyż, niósł go dzielnie przez drogę męczeństwa. Gdy matka stawiała przed nim szklankę z ciemnofioletowym wywarem, brał ją bez słowa i wypijał zawartość prawie jednym haustem, a do tego ani razu się nie krzywił.

 Czas mijał, miesiące leciały, a monstrualna liczba słoików zdawała się wcale nie ubywać, a jak już, to bardzo powoli. Być może nie zmniejszyłaby się wcale, gdyby nie nocne wyprawy matki, w które tylko ja byłam wtajemniczona; budziła mnie, gdy tylko rozlegało się głośne chrapanie ojca, zwlekała z wersalki i ciągnęła do spiżarni, po czym szczelnie owijała szmatką dwa ogromne słoiki kompotu i jeden wsadzała do mojego tornistra, a drugi ukrywała pod swoją czarną peleryną. Stąpałyśmy na palcach, idąc po drewnianych, skrzypiących schodach, stąpałyśmy na palcach, idąc przez kuchnię i stąpałyśmy na palcach, wychodząc przez drzwi. Dopiero na podwórku matka łapała mnie za rękę i zaczynała iść tak szybkim krokiem, że musiałam biec, żeby za nią nadążyć – wiatr rozwiewał jej kasztanowe włosy, w których odbijały się światła latarni, a spod kaptura naciągniętego na głowę widać było tylko zaciśnięte w wąską linię usta.

 Po przejście paru przecznic skręcałyśmy w stronę ciemnej, zakratowanej budki na śmieci, w której mieszkał pewien znajomy kloszard. Czekał na nas oparty o mur, paląc papierosa. Ścisnęłam matkę za rękę. Na nasz widok facet rzucił fajkę na ziemię i przygniótł ją butem.

 – Jest towar? – zachrypiał.

 – Tak jak się umawialiśmy – odpowiedziała matka ściszonym głosem i wyjęła z mojego tornistra i spod swojej peleryny dwa ogromne słoiki.

 Kloszard uniósł je do światła latarni i zaczął konesersko oglądać z każdej strony.

 – Dobra – powiedział wreszcie – Wszystko w porządku.

 – Jakby ktoś pytał – rzekła matka przez zaciśnięte usta, piorunując go wzrokiem – To mnie tu nie było.

 – Jasne, jasne, paniusiu…

 Gdy się oddalałyśmy i odwróciłam głowę, zobaczyłam, jak facet odkręca słoik i bierze potężny łyk kompotu śliwkowego. Najwyraźniej wywar się przyjął, bo wiele razy później zdarzało się, że matka znikała na całe noce – przychodziła tylko pocałować mnie przed snem jak kryminalistka przed jakąś nikczemną misją, a później wychodziła, szeleszcząc czarną peleryną. Zwykle chwilę po niej wchodził ojciec i szarpał mnie nerwowo za ramiona, przykładając palec do ust, żebym nie obudziła reszty śpiącego rodzeństwa. Następnie prowadził po schodach i zamierał za każdym razem, kiedy rozległo się skrzypnięcie.

 Wreszcie – po pokonaniu drogi z piętra do spiżarni w trwożliwym napięciu, ojciec świecił latarką na obwieszone pajęczynami i kurzem multum słoików kompotu; w poświacie białego snopu światła widziałam, jak jego wąs podnosi się do góry w grymasie obrzydzenia, a oczy zamieniają się w wąskie szparki.

 – Ile tego jeszcze jest… – szeptał ze wstrętem, po czym dawał mi do rąk jeden mniejszy słoik, a sam brał największy, jaki tylko był w stanie unieść.

 Było to naczynie tak wielkie, że bardziej przypominało beczułkę niż słoik. Stary szedł dzielnie do ogrodu, odchylając się do tyłu i stękając przy każdym kroku. Wreszcie wychodziliśmy w objęcia nocy; w oddali słychać było szczekanie psów i brzęczenie lamp ulicznych.

 Moje zadanie polegało na trzymaniu latarki, podczas gdy ojciec w kraciastych gaciach od piżamy z werwą kopał dół. Pracował w pocie czoła w najdalszym, najciemniejszym kącie ogrodu i rozglądał się trwożliwie, czy aby przypadkiem matka nie nadchodzi z ulicy.

 Zajmowało to parę dobrych godzin. Spytałam pewnego razu, dlaczego się męczy i kopie taki wielki dół na słoik-beczułkę, zamiast po prostu wylać kompot. Niech wchłonie go ziemia!

 Ale on spojrzał na mnie z niedowierzaniem, przestał machać łopatą i syknął:

 – Oszalałaś? Zrobilibyśmy powódź, z której nie uniosłaby nas nawet Arka Noego!

 Zawstydziłam się i nic więcej już nie mówiłam.

 Był grudzień, kiedy stał się cud nad cudami. Pewnej nocy, kiedy zakradłam się do spiżarni z ojcem, stanęliśmy jak skamieniali… W środku zobaczyliśmy płaczącą, siedzącą w ciemności matkę.

 – Haniu, co się stało? – krzyknął stary, zapominając, po co tu zeszliśmy.

 Ona odjęła ręce z twarzy i wtedy zobaczyliśmy zapłakane oczy i pełen ulgi uśmiech. Drżącym palcem wskazała półki. Skierowałam na nie snop latarki i… Wypuściłam ją z wrażenia. Na półkach zawalonych dotąd całym multum słoików kompotu nie było już ani jednego!

 Ojciec krzyknął z radości i skoczył matce w objęcia. Wycofałam się, żeby nie przeszkadzać im w tym pełnym szczęścia małżeńskim uniesieniu i po raz pierwszy od wielu, wielu nocy – spokojnie zasnęłam.

 W tegoroczne Święta była kolej dziadków na odwiedziny. Mama od paru dni sprzątała dom żywiołowo, z piosenką na ustach, a tata, pogwizdując, dokonywał drobnych prac remontowych w domu. Nigdy między ich dwojgiem nie było takiej czułości – co chwila wymieniali figlarne spojrzenia i słali do siebie uśmiechy, jeśli tylko ich drogi się skrzyżowały.

 W Wigilię wszystko było gotowe; siedzieliśmy przy stole nakrytym białym obrusem i czekaliśmy w atmosferze lekkiego niepokoju. Mama co chwila zrywała się i wyglądała przez okno, a tatuś pochrząkiwał i rozłożony w swoim fotelu naprzemiennie krzyżował nogi; raz lewa na prawą, raz prawa na lewą.

 Za którymś razem, kiedy matka podbiegła do okna, krzyknęła z wrażenia. Wszyscy jak jeden mąż rzuciliśmy się do niej, przekrzykując się w pytaniach:

 – Co jest? Co jest?

 Wnet zobaczyliśmy, „co jest". Na naszą ulicę wjeżdżała wielka cysterna. W milczeniu patrzyliśmy, jak zbliża się coraz bardziej do naszego domu, aż wreszcie stało się to, czego się obawialiśmy… Zatrzymała się przed naszą bramą.

 – To nie. To być nie może – wydukał stary, a matka zasłoniła rękami usta.

 Albowiem z cysterny wyskoczyli dziadek i babcia – gdy zobaczyli nas w oknie, zaczęli wesoło machać. Otworzyli furtkę i żwawo ruszyli przez ganek.

 Pobiegliśmy do drzwi.

 – Aj, serdeńka wy moje! – zawołała babcia na nas widok, ściskając jednego po drugim – Patrzcie no, co dziadziuś skołował… Wreszcie się na coś przydał, nieborak – obdarzyła dziadka stojącego obok skromnie łaskawym uśmiechem – Przywożę wam kochani… Nie, nie, już nie kompot śliwkowy! – dodała szybko, widząc przerażone spojrzenie wymienione przez rodziców – Tę samą wódkę można pić codziennie, ale ten sam kompot? – wybuchnęła śmiechem, klepiąc się w kolano – Tym razem, serdeńka, uwarzyłam całą cysternę kompotu z porzeczek! Ajaj, ile mnie to trudu kosztowało… Ojoj, Haneczko! – krzyknęła, bo w tej samej chwili matka omdlała prosto w ramiona ojca.

 Jakże to było? Świat kołem się toczy… A kompot mocno pachnie.