L'Enfant Sauvage

Gdy zbliżałem się najętym fiakrem do pałacu Gardes, myśli wciąż zajmowało mi wspomnienie cudownej piety Verdeta, którą nie tak dawno temu podziwiałem w Goussainville, stojąc przed grobowcem rodziny d’Olleytour. Po co się tam wybrałem? Doprawdy, niewdzięczne pytanie. Chyba z wrodzonej skrupulatności, ale też po trosze, żeby nabrać przekonania, iż mój zamiar ma szansę powodzenia. Tak, to było najbliższe prawdy. Tylko czy mógł mnie do czegokolwiek przekonać kloc zimnego piaskowca? Ot, pytanie.

Verdet był mistrzem, bez dwóch zdań. Pieta robiła ogromne wrażenie, nawet tak tępy na uroki sztuki osioł jak ja musiał to przyznać. W pochylonym nabożnie obliczu Najświętszej Panienki, w zwiędłym niby przejrzała kiść winogron ciele Zbawiciela, nawet w układzie falujących szat, w tym wszystkim kryło się tyle smutku, że przejść obok tego obojętnie mógłby tylko człowiek pozbawiony wszelkich uczuć. Verdetowa pieta w istocie była krzykiem rozpaczy, łzą goryczy, tęsknym spojrzeniem pełnym najdotkliwszego żalu matki opłakującej śmierć dziecka.

Tak mi się to kolebało po głowie, gdy fiakier kolebał się po gościńcu. Nie powiem, żeby rozmyślania te wprawiły mnie w uroczy nastrój, lecz w zasadzie było to na miejscu. Powaga, takt i chłodny dystans, tego powinienem był tamtego dnia od siebie wymagać.

W Gardes lokaj zaprowadził mnie do niedużego, lecz pysznie urządzonego salonu. Czekano tam już na mnie, gdyż za radą Ricauda rozmyślnie opóźniłem przyjazd. Oczywiście nie spodziewałem się wylewnego powitania, żadnych okrzyków typu: „obawialiśmy się o pańskie przybycie, mistrzu!”, o nie, nic z tych rzeczy. To ja zabiegałem o spotkanie i ja miałem znaleźć się na cenzurowanym, lecz spóźnić się, w zdrowych proporcjach czasu, stanowiło rzecz niegłupią.

W salonie zebrało się ledwie kilka osób, lecz prędko dostrzegłem wszystkie twarze, które widzieć pożądałem. Była oczywiście wielmożna pani prezydentowa de Neufville, gospodyni Gardes, była hrabina Lavoisier oraz pani Turgot, a wraz z nimi, gdyż wszystkie one, stłoczywszy swe fotele obok siebie, plotkowały w najlepsze, młoda panna, o której pochodzeniu nie miałem pojęcia. Był mój Ricaud, uczepiony zasłon wychodzącego na dziedziniec okna, jakby jeszcze z niecierpliwością wyglądał mego przybycia, choć fiakier dawno już odjechał. W tle mignęła szara twarz warującego w pobliżu prezydentowej fagasa oraz drobna postać dziewczyny ze służby. No i oczywiście ona. Ta, dla której tu przybyłem. Rozparta na szezlongu i błądząca myślami gdzieś po sobie tylko wiadomych obszarach. Elodie Diane Monesar d’Olleytour. Markiza. Moja wybranka.

O dziwo Ricaud dostrzegł mnie pierwszy i w mig przejął ster sytuacji.

– Och! Wreszcie! – Przeciął salon sprężystym krokiem, witając mnie serdecznym gestem. Odpowiedziałem tym samym, jakbyśmy byli najlepszymi kompanami, i o zgrozo niewiele brakowało, abyśmy wpadli sobie w ramiona. Na szczęście rozsądek zwyciężył.

– Wreszcie! – powtórzył Ricaud, chowając moją dłoń w swoich dłoniach. – Witaj, Abel! Witaj i do dzieła!

Ogarnął mnie ramieniem i nie czekając na choćby jedno słowo z mojej strony, przeciągnął na środek salonu.

– Najdroższe panie! Oto jest! – zakrzyknął teatralnie. – Prosto z Amsterdamu, maestro perfumeryjnego fachu, lojalny poddany króla Ludwika oraz mój najdroższy przyjaciel! Pan Abel van der Vries!

Przewróciłem oczyma. Umawialiśmy się na Londyn, ale niech tam, widocznie zapomniał. Na zebranych w salonie paniach jego słowa i tak nie zrobiły wrażenia.

– O, wspaniale – rzekła prezydentowa de Neufville. – François opowiadał o panu niestworzone historie.

Rzuciłem Ricaudowi przelotne spojrzenie.

– Niechże w pierwszych słowach podziękuję za zaproszenie. – Skłoniłem się na tyle nisko, na ile pozwalał mój trawiony artretyzmem kręgosłup. – Poczytuję sobie za najwznioślejszych lotów zaszczyt gościć na salonach pierwszych dam Paryża. Marzyłem o szansie zaprezentowania swych wyrobów przed tak, jak panie, znamienitym audytorium i oto jest! Sen się spełnia! Madame, jestem przeszczęśliwy!

Prezydentowa prychnęła niczym kotka. Najwyraźniej podrażniła ją ilość lukru, którą zaprawiłem powitanie. Mrużąc oczy, zmierzyła mnie od stóp do głów, a jej pełne usta wykrzywiły się w uśmiechu, który ledwie maskował kryjącą się w spojrzeniu pogardę.

– Znakomicie. Rozkosznie jest spełniać marzenia innych. Daje to nadzieję, że odwdzięczą się tym samym. A pan, panie de Veri…

– Van der Vries.

– …w rzeczy samej, van Veris. Czy pan się odwdzięczy? Czy spełni nasze marzenia?

Panie zachichotały. Odniosłem wrażenie, iż mam przed sobą bandę podlotków, które zerwały się ze smyczy srogiej bony.

– Proszę, panie van Veri. Proszę spełnić nasze marzenia.

To mówiąc, prezydentowa klasnęła w dłonie. Warujący przy niej fagas jakby na to czekał. Zakrzątnął się zręcznie, usadzając mnie na wąskiej sofie, a panie rozsadzając w fotelach naprzeciw. Niezbędny do prezentacji stolik wylądował pośrodku. Ricaud, sięgnąwszy po krzesło, dosiadł się do nas, lecz nieco bliżej mnie, tak aby podkreślić zażyłość łączących nas stosunków. Wyglądał niczym arbiter, zdecydowany wkroczyć pomiędzy gotowych skoczyć sobie do gardeł rywali. Markiza, ma się rozumieć, pozostała na szezlongu, nie obdarzając całego zamieszania ani gramem uwagi.

Ricaud sprawiał wrażenie, jakby chciał coś do słów prezydentowej dopowiedzieć. Czułem przez skórę, że nie spodziewał się aż tak chłodnego przyjęcia i że czyni sobie z tego powodu wyrzuty. Jego zadaniem było przygotować grunt pod dzisiejsze spotkanie i zadbać o należytą atmosferę, co najwyraźniej nie do końca mu się udało.

– Marzenia – podjąłem, puszczając uszczypliwości mimo uszu. – Doskonale, że od nich zaczynamy. W gruncie rzeczy po to się tu właśnie znalazłem. Aby spełniać marzenia. Choćby na chwilkę, na krótki moment, gdy zapach perfum po raz pierwszy drażni powonienie. Ufam jednak, iż moje wyroby pozwolą paniom zachować to szczególne uczucie spełnienia na znacznie dłuższy czas.

– Jest pan niezwykle pewny siebie – stwierdziła de Neufville. – Mamy wierzyć, że nie obróci się to przeciw panu?

Uśmiechnąłem się. Prezydentowa była piękną kobietą, nawet mimo niemłodego wieku. Roztaczała wokół siebie czar najprawdziwszej dominy, co współgrało z fantazjami nie wąskiej grupy panów. Pomyślałem, że w buduarze chętnie sam bym jej uległ, lecz ja, ona i buduar, ach, takie rzeczy lepiej było włożyć między bajki.

– To nie kwestia wiary – rzekłem twardo. – Mam do zaoferowania coś, czego jeszcze żaden z doskonałych paryskich perfumiarzy paniom nie oferował.

Byłem pewien, że cisza, która zapadła po tych słowach, pozwoli mi na gładkie przejście do dalszej części przedstawienia, lecz srodze się pomyliłem.

– Co za bezczelne słowa! – zagrzmiała pani Turgot. – Szczególnie w ustach kogoś takiego, jak pan! Wy tam, w Amsterdamie, znacie się może na kaflach i wypasie bydła, ale perfumy? No, to niedorzeczne!

– Ależ, Adele! – Koścista dłoń hrabiny Lavoisier, uniesiona w geście nawołującym do spokoju, zatrzymała wybuch gniewu. – Po co ta zapalczywość? Dajmy chłopcu szansę.

Zbita z pantałyku Turgot zająknęła się, gubiąc rytm napędzanym złością tańcu. Młoda panna zachichotała, a Ricaud omal nie parsknął.

Popatrzyłem na te dwie kobiety, różne od siebie jak ogień i woda. Turgot – mała, krępa, ciemna, niby ulepiona z kulek kawowego ciasta. Hrabina nuworyszka, ledwie kilka lat minęło od chwili, gdy jej mężowi przyznano tytuł w zamian za ratowanie interesów langwedockiego Intendenta. A Lavoisier? Zacne nazwisko. Słyszałem, że praszczur hrabiny wojował z Saracenami u boku Karola Wielkiego. Nie wiem, ile było w tym z prawdy, ale nawet jeśli to bujda, to nie ujmowało niczego z majestatu jej rodu. Nazwała mnie chłopcem i w jej ustach nie zabrzmiało to pogardliwie, lecz dobrodusznie i czule.

– Słusznie, Adele, kim by ten przybłęda nie był, dajmy mu szansę – skwitowała prezydentowa. – Nie widzę nic przeciw temu, aby zaufać zapewnieniom François.

Posłała Ricaudowi przecudny uśmieszek, w czym on, choć nie bez cienia przymusu, nie pozostał jej dłużny.

– Och, niewiarygodne, że muszę się z tego tłumaczyć – zakwilił. – Fakt, iż dopiero teraz przedstawiam wam tak utalentowanego przyjaciela, to kwestia przypadku. Abel większość czasu bawi w dalekich krajach. Zdaje się, że po raz pierwszy spotykamy się w Paryżu i nie odżałowałbym nigdy, gdybym przy tej okazji wam go nie przedstawił.

Chciałem już się odezwać, lecz dałem za wygraną. Powaga i chłodny dystans, tak jak to sobie postanowiłem w trakcie podróży.

– Abel to światowy człowiek – kontynuował Ricaud. – Gdzieś ty, niespokojna duszo, nie bawił, co? Arabia, Indie, daleka Ameryka, nie zagnało cię chyba tylko do krain, gdzie zamiast ludzi żyją białe niedźwiedzie!

– Och, właśnie! Niech pan o tym opowie! – wypaliła niespodziewanie młoda panna. – Niech pan opowie o tym, jak spotkaliście się po raz pierwszy na Maderze! Jakże to niezwykła historia!

Przerwany w pół słowa wywód Ricauda zawisł w powietrzu, a spojrzenia wszystkich skierowały się na mnie.

– Madera – rzekłem. – Cóż…

– Ależ dziecko! – Twarzy hrabiny zastygła w wyrazie najszczerszego zdumienia. Nie ulegało wątpliwości, iż młoda panna pozostawała pod jej kuratelą. – To chyba nie najlepszy pomysł.

Młoda panna, którą w myślach postanowiłem nazywać Gąską, nie zrobiła sobie nic z napomnienia hrabiny. Uśmiechając się beztrosko, klasnęła w dłonie. Zmierzyłem ją od stóp do głów. Była ładna, nawet bardzo. Kształtna główka unosiła się na łabędziej szyi, okolona burzą jasnych loków, które dziewczyna nosiła rozpuszczone, na przekór modzie. Uśmiech, spojrzenie, gesty miała wdzięczne i przyjemnie szczere, niezmącone w najmniejszym stopniu wystudiowaniem, jak u paryskich dziewcząt. Czuć było od niej prowincję i dla mnie, przybłędy w tych stronach, stanowiło to atut.

– Och, cóż – wtrącił się Ricaud. – Wybacz, mój drogi, ale zdradziłem już kilka z łączących nas sekretów. Drogie panie były szalenie ciekawe twojej osoby.

Madera? Dobre sobie. Co ten dureń wymyślił? Znałem go ledwie od dwóch miesięcy, lecz byłem pewien, że nigdy w życiu nie wyściubił nosa poza rogatki Paryża.

– To było tak dawno temu – rzekłem. – Młodość upłynęła mi w mętliku ciągłych podróży, prawda, lecz szczerze mówiąc, niewiele z tego pamiętam.

Obrzuciłem twarze pań przelotnym spojrzeniem, odnotowując zacięte w niechęci usta pani Turgot oraz zafrasowane oblicze hrabiny. Prezydentowa zdawała się być szczerze zaskoczona wystrzeloną przez Gąskę petardą, a Ricaud poczuł się w obowiązku wydobyć mnie z kłopotu. Zupełnie niepotrzebnie.

– Prawda, przyjacielu! – zagrzmiał. – Mając za sobą bezmiar Wielkiego Oceanu, czy piaski Sahary, któż z nas wspominałby Maderę! Ręczę, że spędzilibyśmy niejeden wieczór, słuchając opowieści Abla, lecz może nie dziś. Nie uprzedziłem go, że może zajść taka potrzeba.

– Dość! – przerwała mu prezydentowa. – Spotkaliśmy się w konkretnym celu i jego się trzymajmy. Zaręczam, że w naszym towarzystwie zapoznasz niejednego interesującego człowieka, kochana. Nasłuchasz się jeszcze opowieści, bądź pewna.

Ostatnie słowa skierowała oczywiście do Gąski. Dziewczyna westchnęła i oklapła, dając za wygraną. Hrabina trąciła jej ramię końcem wachlarza i unosząc się z fotela, szepnęła coś do uszka.

Ricaud, rad że nie musi się już gimnastykować, szczerzył się niemożebnie. Niech mnie kule biją, jeśli w niecierpliwym geście, jakim prezydentowa przerwała jego gadanie, nie kryła się poufałość, której istnienia nie mogłem podejrzewać. Bo cóż ja właściwie o Ricaudzie wiedziałem? Zaskakująco mało. Bawidamek, trefniś i kabotyn, znany chyba na wszystkich salonach Paryża. Niemniej nie wadziła mi ani jego przeszłość, ani konduita, bo łączył nas układ, którego nie rozerwałby końmi. On, żyjący ponad stan panek z towarzystwa, wiecznie żebrzący o pożyczki na pokrycie weksli i karcianych długów, ja, zagraniczny wyrobnik z kabzą, lecz bez wpływów, od lat tułający się po Paryżu, marząc o interesie życia. Więc sztama. Układ idealny. A jego relacje z prezydentową? Wielka niewiadoma. Był jej pieskiem salonowym, posługaczem, kochankiem? Zapewne wszystkim po trochu, a może kimś więcej. Tego nie trzeba było mi wiedzieć, starczyło, że madame miała do niego słabość. Pokrzepiony tą myślą, sięgnąłem po asa.

– Otóż to – rzuciłem hardo. – Semper paratus!

Na stoliku wylądował kuferek, który do tej pory, trzymając dłonią za wygodny uchwyt, kryłem za sobą. Kąciki ust hrabiny, w odpowiedzi na mój żart, uniosły się lekko, spojrzenia pozostałych pań zbiegły się na kuferku. Trafiłem. Jednak interesowało je, z czym przychodzę.

– Tytułem wstępu, pragnę nadmienić o pewnej sprawie. – Obróciłem kuferek na blacie, ustawiając go frontem do siebie. Dłonie zatańczyły ponad ciemnym, zmatowiałym ze starości drewnem, jakbym zabierał się do czarów. – W mojej branży często można spotkać się z opinią, iż duszą rzeczy jest zapach. Zgadzam się z tym i ufam, że słowa te padły z ust osoby na wskroś znającej materię zagadnienia.

Zręcznym ruchem prestidigitatora wydobyłem z rękawa maleńki kluczyk. Uniosłem go w palcach i odczekawszy chwilę, tak aby każda z zebranych wokół stolika osób mogła się mu przyjrzeć, włożyłem do niewidocznej dla nikogo poza mną dziurki zamka. Mechanizm szczęknął, otwierając rygle.

Hrabina westchnęła lekko, a Turgot odchrząknęła, nie wiedzieć czy ze zniecierpliwienia, czy ekscytacji, która nagle ogarnęła zebranych. Bardzo łatwo przyszło mi pochwycić ich ciekawość, o wiele łatwiej, niż mogłem się spodziewać. Doskonale. Poczułem się pewniej.

– Mimo wszystko rzeczy – kontynuowałem – materialne przedmioty, choćby przybierające postać zachwycających dzieł najprzedniejszych mistrzów, są jedynie skupiskami materii, która prędzej czy później obróci się w nicość.

Uniosłem wieko, ozdobione wykonanym za pomocą drobiazgowej intarsji i osobiście przeze mnie zaprojektowanym obrazem kwiatów. Wnętrze kuferka podzielone było na szereg mniejszych szufladek, wypełnionych maleńkimi buteleczkami, flakonami i menzurkami. Pierwsza z szufladek, uniesiona ponad odchyloną do tyłu pokrywę, odsłoniła następną.

– Czy zatem warto, zapytacie, szukać duszy w tym, co sczeźnie, zginie, przepadnie? W tym, co ulotne, skazane na doczesność. Mówi Pismo: „wszystko marność”, i mówi słusznie. Cóż więc godne jest posiadania duszy, owego ułamka boskości, który, pod postacią zapachu, warto by zawrzeć w perfumach?

Kolejna z szufladek, rozdzielona na dwie części, rozsunęła się na boki, a ostatnia, najniższa, wysunęła do przodu. Całość, upstrzona kolorami wypełniających buteleczki płynów, ciesząca oko rozmaitością szklanych form flakonów i dekorujących je dodatków, sprawiała wrażenie sklepiku dla lalek, gdzie panny o porcelanowych buziach zaszywają się pod nieobecność właścicielek, aby zaznawać przyjemności toalety. Wszystko to było malutkie, delikatne i akuratne, tak, że człowiek mógłby godzinami podziwiać spryt i zręczność rzemieślników żłobiących ornamenty na wewnętrznych przegrodach rozdzielających rzędy flakonów, czy wydobywających z kruchego szkła zawijasy i esy-floresy, osadzone na powierzchni buteleczek. Cudo, niczym puzderko najprzedniejszych flamandzkich czekoladek.

– To pragnienia. Nic tak jak one nie napełnia serca chęcią, nie podsyca płonącego wewnątrz ognia, nie nastraja do życia w tym świecie pełnym płodów szarej doczesności. Nic jak pragnienia i głód ich zaspokajania. Dlatego też intencją, przyświecającą mi podczas pracy nad tymi zapachami, było oddanie w ich ulotnej formie duszy waszych, szanowne panie, pragnień. I tym chciałbym się z wami podzielić.

Obróciłem mój obwoźny sklepik w stronę pań, które już, już unosiły się z foteli, aby ciekawskimi spojrzeniami obadać zawartość kuferka.

– Czy ktoś przede mną wam to oferował? – zapytałem, spoufalając się już zupełnie swobodnie. – Czy ktoś przede mną zaklął w zapachu ducha waszych pragnień?

– Och… – wyrwało się hrabinie, jak gdyby tylko westchnieniem umiała odpowiedzieć na moje pytanie. Pani Turgot ani się zająknęła, dostrzegłem jednak, że usta rozwarły się jej, niczym u głupiutkiego dziewczęcia, i nijak nie było już na nich znać wypisanej dotychczas niechęci. Chabry w oczach Gąski rozpromieniały, a jej dekolt zafalował, zdradzając rozsadzające dziewczynę podekscytowanie. Przygryzała okręcony wokół palca pukiel włosów, ukazując rządek drobnych niczym perły ząbków. Roztoczony czar zadziałał.

– Zaraz to ocenimy. – Surowy ton głosu prezydentowej sprowadził mnie na ziemię. – Zręczny pokaz, van Veri. Postawiłeś poprzeczkę wysoko, uważaj więc, bo upadek może być bolesny.

Uśmiechnąłem się dyskretnie, spuszczając służalczo wzrok.

– Poddaję się pod osąd – bąknąłem. – Jako uniżonemu słudze, nie pozostaje mi nic innego.

– Dobrze. Co zatem zaproponujesz?

Wyciągnąłem palce ku jednemu z flakonów.

– Stop! – powstrzymała mnie. – Zacznijmy inaczej. Odette, chcąc wynagrodzić ci brak ciekawych opowieści, uznajmy, że pan van Veri w pierwszym rzędzie odkryje ducha twoich pragnień. Zgoda? Jeśli mu się uda, będzie mógł spróbować z nami.

Gąska zachichotała uroczo.

– Wspaniale! Niech pan zaczyna!

To było do przewidzenia. Prezydentowa nie zamierzała ułatwiać mi zadania. Ricaud poruszył się nerwowo. Tak, wiem, żaden z nas nie spodziewał się obecności tej młodej panny i nic specjalnego dla niej nie przygotowałem, ale nie martw się, mój drogi. Dla starego Abla to żadne wyzwanie.

– Hmm… – podumałem chwilkę, marszcząc brwi. Bez większego przekonania przestawiłem kilka flakonów, trąciłem paznokciem żabę z masy perłowej, która plątała się po zakamarkach dolnej szuflady, po czym splótłszy dłonie, wyłamałem palce. Wyglądało to jakbym się już zdecydował, lecz zamiast przejść do rzeczy, odchyliłem się na sofie i obrzuciłem Gąskę przeciągłym spojrzeniem.

Dziewczyna miała w sobie wdzięku co niemiara, oj tak. Każdy jej gest, każde rzucane sponad długich rzęs spojrzenie były tak urocze, że można by nad nimi cmokać z zachwytu. Gapiłem się tak, aż dziewczyna, pod naporem nie tylko mojego, lecz także każdej z pań spojrzenia, spąsowiała niczym róża. Och, nieśmiałe dziewczątko!

– Mam! – rzekłem i pochyliwszy się nad kuferkiem, począłem grzebać w zawartości dolnej szuflady. – Proszę wybaczyć, iż rzecz pozbawiona będzie odpowiedniego opakowania, ale to jeden z moich najnowszych zapachów. Właściwie jeszcze nie na sprzedaż, lecz dla tak cudnego kwiatu…

Wydobyłem malutką, prostą buteleczkę, zatkniętą najzwyklejszym w świecie korkiem.

– Nie ma jeszcze nazwy, więc jeśli przypadnie ci do gustu, mademoiselle, nazwę go jak zechcesz.

Otworzyłem buteleczkę, gestem prosząc dziewczynę o dłoń. Ochoczo spełniła prośbę, a ja, za pomocą cieniutkiej pipetki, zaaplikowałem jej odrobinę perfum. Kciukiem rozsmarowałem płyn i nakazując, aby chwilę odczekała, pozwoliłem powąchać. Salon zamarł w oczekiwaniu, gdy Gąska, przymknąwszy oczy, zbliżyła nasadę dłoni do nosa. Tak jak prosiłem, wstrzymała się odrobinę, zanim wraz z wdechem pozwoliła drobinkom mej magicznej mikstury podrażnić powonienie.

– Wspaniały! – wykrzyknęła, śmiejąc się w głos. – Wspaniały, panie van Veri, ten zapach jest wspaniały!

Przeniosłem wzrok na Ricauda, który omal nie spadł z krzesła. Spokojnie mój drogi, mówiłem, że się uda.

– Och, co za cudo! Jakbym uniosła się w powietrze! Jakbym wirowała ponad całym, pięknym Paryżem!

Pomruk niedowierzania przetoczył się po salonie, dając mocny kontrapunkt dla zachwytu dziewczyny. Panie patrzyły po sobie, prześcigając się w komentarzach.

– Och, Odette, doprawdy, czy to aż tak wspaniałe?

– Nie… wydaje mi się, że odrobinę przesadzasz…

– Może nieco więcej taktu!

Jedynie prezydentowa milczała. Zaciskając usta, patrzyła to na Gąskę, to na mnie.

– Panie van Veri, jest pan prawdziwym mistrzem! Poczujcie, kochane, jakże to wspaniałe! – Gąska już, już podsuwała dłoń pod długi nos hrabiny, gdy niespodziewanie i ostro zaprotestowałem.

– Proszę tego nie robić! Zaklinam! Na wszelkie świętości, proszę tego nie robić! Jeśli ta zabawa ma się udać, każda z pań może zakosztować tylko jednego zapachu.

Pytające spojrzenia zakuły mnie niczym ostrza.

– Idzie o świeżość – wyjaśniłem. – Jeżeli rozpoczną panie obwąchiwać się nawzajem, nici z rzeczywistego uroku zapachów. Tylko świeży nos jest w stanie doświadczyć głębi ukrytych we flakonach wrażeń.

Gąska posłusznie cofnęła dłoń, a hrabina skrzywiła się, wyraźnie nierada, że ominie ją euforia młodej panny. Turgot wymieniła z prezydentową spojrzenia, niepewna co ma o tym myśleć. Zacząłem dyktować warunki, a do takich rzeczy panie nie były przyzwyczajone. Na szczęście prezydentowa tym razem nie robiła kłopotów. Skinęła głową, dając znak, że jeśli coś mówię, to tak musi być i basta.

Ricaud trącił mnie w kolano. Zerknąłem w jego stronę, puszczając dyskretnie oczko. Był kontent, poznałem to po uśmiechu, tym razem – co u niego rzadkie – spontanicznym i szczerym.

– To wspaniałe, panie van Veri. – Gąska raz za razem przykładała przegub dłoni do nosa. – Jest pan najprawdziwszym mistrzem, niczym Grenouille! Zna pan tę historię? Och, cóż to za zabawa!

Uniosłem brwi.

– Czy znam? – zapytałem. – Naturalnie. Skory jestem zapytać, skąd znasz ją ty, mademoiselle?

Roześmiała się, klaszcząc w dłonie.

– Ależ, panie van Veris, Grasse to mój rodzinny dom!

Oczy wszystkich zwróciły się na mnie. Tym razem w spojrzeniach krył się ogromny znak zapytania.

– Zdaje się, że szanowne panie nie znają tej opowieści. Może więc to ty, mademoiselle, zamiast mnie, opowiesz nam historię?

Gąska roześmiała się, rozbawiona rozwojem sytuacji.

– Och nie! Nie wiem, czy będę potrafiła!

– Niezwykłe, że macie przed nami sekrety – żachnęła się prezydentowa. – Czyżbyście tkwili w jakiejś zmowie?

– Ależ skąd! – zaprotestowałem. – Mademoiselle przywołała nazwisko pewnego jegomościa, o którym swego czasu wiele mówiło się w Prowansji. Grenouille był jak ja perfumiarzem, lecz niezwykle utalentowanym, rzekłbym, nosem ponad wszystkie nosy.

Przerwałem, zerkając na dziewczynę, niepewny czy nie wejdę jej w słowo. Gąska dała tylko znak, abym kontynuował, sama zaśmiewając się w najlepsze.

– Rzecz w tym, że ów Grenouille posiadał tyleż samo talentu, co i obsesji. Obsesji stworzenia najbardziej niezwykłego zapachu na świecie, pachnidła, nieznanego dotąd ludzkiemu powonieniu. W tym celu, no cóż, nie da się ukryć, iż historia ta posiada w sobie odrobinę ohydy, w tym celu mordował młode dziewczęta z okolic Grasse, gdzie pracował u znanego w całym kraju Galimarda.

– Mordował? – zapytała z przejęciem pani Turgot. – A cóż to ma do rzeczy?

– A ma, co niezwykłe. Wyborny nos Grenouille’a podpowiadał mu bowiem, iż swe nadzwyczajne pachnidło sporządzi jedynie z zapachów ciał młodych kobiet.

Turgot skrzywiła się z odrazą.

– Jakże to? – zapytała hrabina. – Czy takie rzeczy są w ogóle możliwe?

– No cóż – odparłem. – W opowieściach możliwe jest wszystko. W perfumeryjnym fachu istnieje metoda enflorażu, za pomocą której wysysa się z płatków kwiatowy zapach, a z ziół pozyskuje ich mocne ekstrakty i być może na tej podstawie ktoś rozfantazjował się na temat pochwycenia we flakon zapachu ludzkiego ciała. Mówiło się, że Grenouille zabił dla swych niecnych celów kilkanaście kobiet.

– Nie oszczędził nawet córki hrabiego Richis! – wytraciła się Gąska.

– W rzeczy samej. W tych czasach blady strach padł na mieszkańców Grasse, a morderca przez długi czas pozostawał nieuchwytny.

– Okropność – żachnęła się Turgot. – Nie znoszę takich opowieści!

– A ja wprost przeciwnie. Proszę mówić dalej – prezydentowa po raz pierwszy spojrzała na mnie wzrokiem, w którym kryło się więcej zainteresowania niż pogardy.

– Grenouille umykał sprawiedliwości aż do momentu, gdy jego dzieło nie było gotowe. Nie wchodząc w niuanse, powiem tylko, iż potrzebował do tego kilkunastu zapachów i zebrawszy je, mógł wreszcie umieszać swe wyśnione pachnidło. I wtedy go pochwycono. Gdy stanął na szafocie, na głównym placu miasta, gdzie rzesza mieszkańców oczekiwała sprawiedliwości, otworzył zatyczkę ampuły, w której przechowywał specyfik. I stała się rzecz niezwykła. Oszołomieni cudowną mocą perfum Grenouille’a mieszkańcy Grasse dosłownie rozpłynęli się w miłości. Niczym opętani, oddali się rozkosznym igraszkom ciała, bez względu na płeć, wiek, czy proweniencje, a Grenouille, z wysokości katowskiego pieńka, śmiał się wszystkim w nos. Po jakimś czasie umęczeni ludzie pospali się niczym prosięta przy maciorze, jak kto leżał, jedno na drugim, a nad ranem, gdy przyszło otrzeźwienie, nikt nie pamiętał orgii i nie mając pojęcia, z jakiego powodu leży goły jak święty pański w objęciach obcej i wcale nie pięknej kobiety, ze wstydem uciekał do domu. Trwoga i sromota ogarnęła mieszkańców Grasse, pragnących wyprzeć z pamięci wspomnienie feralnego poranka. A Grenouille? Cóż, mówiło się, że w tym czasie był już w pół drogi do Paryża, gdzie jak z wieloma innymi, słuch o nim zaginął.

Zachwyt na twarzy Gąski nijak nie przystawał do podszytego ciekawością niesmaku, który zastygł na ustach pani Turgot. Hrabina wysłuchała opowieści z coraz to szerzej otwartymi oczyma, a prezydentowa z zainteresowaniem, o które nigdy bym jej nie podejrzewał.

– A może to pan?! – wypaliła Gąska. – Pan jest Grenouille’em! I teraz przybył pan do Gardes, aby nas zaczarować!

Zakryłem dłonią usta, aby nie wybuchnąć śmiechem. Ależ dziewczyna miała fantazję!

– Cóż rzec, może tak właśnie jest? – zdusiłem wesołość. – Choć nie, nie będę pań zwodził. Opowieść o Grenouille'u to jedynie rodzaj przynależnej mej profesji legendy.

– Proszę nie opowiadać o tym nikomu w Grasse – roześmiała się dziewczyna. – Nie znoszą tam tej historii!

Skinąłem uprzejmie, udając, że biorę sobie poradę głęboko do serca. Gąska nie przestawała chichotać, na przemian a to klaszcząc w dłonie, a to trącając ramię zadziwionej rozwojem wypadków hrabiny. Rozbroiła mnie tym doszczętnie. Usadowiwszy się wygodniej, rzuciłem już całkiem swobodnie:

– Przejdźmy zatem o krok dalej. Która z wielmożnych pań zechce być następna?

– Ja! – wyrwała się Turgot. – Teraz ja!

Tak, to było do przewidzenia.

– Doskonale – rzuciłem. – Śmiała decyzja. Od wejścia dostrzegłem drzemiący w pani głód nowych wrażeń. Dla tak silnej i pewnej swego damy przygotowałem coś specjalnego.

Pochyliłem się nad kuferkiem, po raz kolejny udając, że czegoś w nim szukam. Oczywiście tym razem o improwizacji nie było mowy. W wypadku Turgot obowiązującą estetyką była rzymska pompa, ludzie jej pokroju odznaczali się bowiem przemożną skłonnością do ostentacyjnego przepychu oraz traktowania bogactwa jako wyznacznika dobrego życia. Zatem proszę bardzo, jest, co się należy!

– Oto specjalnie dla ciebie, madame. „Fleurs du Roi”. – Pochwyciłem w palce wysoki flakon i okazując go oczom zebranych, poprosiłem Turgot o wyciągnięcie dłoni.

Podając ją, odetchnęła ciężko, jakby szykowała się do skoku na nieznaną wodę. Odczekałem, aż nasyci oczy doskonałą robotą majstra, który wykonał skrywające perfumy naczynie. Nie było to wprawdzie nic wyszukanego, ot, zwężającą się w trzech czwartych wysokości buteleczkę oplatała ciernista róża, której zabarwiony na szkarłat kwiat stanowił szpunt całości, lecz taka forma schlebiała tanim gustom, a o taki właśnie podejrzewałem Turgot.

– „Fleurs du Roi”, jestem bardzo ciekawa – szepnęła, przystawiając nasadę dłoni do nosa. – Och!

Odrzuciła głowę w tył, niczym od źródła najdokuczliwszego odoru, lecz zanim jej westchnieniu zawtórował chór obserwujących ją w skupieniu pań, na powrót przystawiła dłoń do nosa.

– Wspaniałe! – wykrzyknęła. – Najdroższe moje, ten zapach jest cudowny!

Krągła twarz Turgot rozpromieniła się w szczerym uśmiechu.

– Och, wspaniałe! Muszę go mieć!

Rozradowana Gąseczka zachichotała pięknie, a zerkająca na Turgot prezydentowa odchyliła się w fotelu, najwyraźniej nie mogąc wyjść ze zdumienia.

– Teraz ja! – wyrwała się hrabina. – Czy mogę być następna?

Wyszczerzyłem zęby w szelmowskim uśmiechu, przeciągając palcami ponad rzędami flakonów.

– Oczywiście, najdroższa pani. Dla ciebie przygotowałem coś równie wyjątkowego.

Przyjrzałem się hrabinie sponad kuferka. Jej wysoką perukę zdobiła przepiękna egreta, wyobrażająca końskie pyski wyłaniające się z morskiej piany. Trudno było o coś mniej przystającego do przeźroczystej osobowości tej kobiety, lecz w owej chwili piana i morze stanowiły dla mnie doskonały punkt wyjścia.

– Zapewne wiesz, madame, kogo zrodziły spienione fale na brzegach Cypru. – W palcach pojawiła mi się pękata buteleczka upstrzona mrowiem pastelowych, krągłych paciorków, nadających szkłu lekkości piany. – Specjalnie dla ciebie, „Anadyomene”.

Lavoisier była tak przejęta, że dłonie drżały jej jak u szykującego się do pierwszego razu podlotka. Aplikując zapach na pomarszczoną dłoń, puściłem do hrabiny oko. Chyba mogłem sobie już na to pozwolić.

– Och, drogi chłopcze, skąd tyle wiesz o kobietach? – zapytała, spoglądając na mnie maślanym wzrokiem. Hrabinę miałem kupioną zanim jeszcze wypróbowała zapach, nie ulegało to wątpliwości. Nie tracąc czasu zwróciłem się do prezydentowej, która krytycznym, lecz pełnym ciekawości spojrzeniem wodziła od rozchichotanej Gąski do wzdychającej Turgot i z powrotem.

– A pani, madame?

– Wspaniałe, drogi chłopcze! Och, istne cudo! – Hrabina skinęła na fagasa, aby podał jej coś do picia. – Nie daj się prosić, Charlene, Francois sprowadził nam najprawdziwszego mistrza!

Lavoisier zaczęła się na przemian śmiać i krztusić, aż zdezorientowany fagas uniósł ją z fotela i podprowadził pod balkon, aby złapała nieco powietrza. Gąska i Ricaud ruszyli za nimi.

– Nie pozostawia mi pan wyboru – rzekła sucho de Neufville. – Proszę, jestem gotowa.

Wiedziałem, że tym razem nie pójdzie tak łatwo. Powściągając nie schodzący mi z ust uśmieszek, zajrzałem do kuferka.

– Oto „Anguis in herba” – rzekłem. – Niebanalny zapach dla niebanalnej kobiety.

Skłoniłem się usłużnie, ukazując oczom prezydentowej prosty flakonik z dymionego szkła, skręcony w połowie wysokości, jakby ktoś chciał zawiązać na nim supeł. Prezydentowa podała dłoń. Obsłużyłem ją bez zbędnych umizgów i nadskakiwania. Powąchała, składając na mnie czujne spojrzenie.

– Hmm… – zawahała się. – Jak to się nazywa?

– „Anguis in herba”, madame.

– Hmm… – Raz jeszcze zbliżyła dłoń do nosa, uśmiechając się subtelnym, złośliwym uśmieszkiem. – Pomysłowe, mój van Veri, pomysłowe.

Nagrodziła mnie skrytą w spojrzeniu aprobatą, co znaczyło więcej niż achy i ochy Turgot czy hrabiny. Bezbłędnie rozszyfrowała skryty w zapachu sekret, posiadała więc gust wyrobiony jak należy.

– Francois, czy u was wszystko w porządku? – rzuciła za plecy, dusząc w zarodku pączkującą we mnie nadzieję na poufałości.

– Och, Eugenie dostała ataku obłąkańczego chichotu, zupełnie nie wiem, jak jej dopomóc!

Obie, Lavoisier i Gąska, wymusiwszy na fagasie, aby wypuścił je na zewnątrz, śmiały się na balkonie w najlepsze. Ricaud kręcił się po salonie, nie mając pojęcia, co w tej sytuacji zrobić.

– Doskonale, niech się bawią. Dopilnuj tylko, aby Eugenie nie przewiało, jej gardło nie znosi takich brewerii.

Ricaud zakręcił się na pięcie i posłusznie zniknął na zewnątrz. Turgot, przy pomocy służki, wstała z fotela i bełkocząc coś o konieczności przewietrzenia się, również wyszła na balkon. Zostaliśmy we dwoje. Choć nie. Ani przez chwilę nie zapomniałem o markizie.

– Zdaje się, iż na tym moja rola się kończy – rzekłem, przywracając uwadze de Neufville własną osobę. – Zastanawia mnie tylko jeszcze jedna drobnostka.

Słowa zawisły w powietrzu, pozostając tam przez nieprzyzwoicie długą chwilę.

– Mianowicie? – zapytała prezydentowa, raz jeszcze zbliżając nasadę dłoni do nosa.

– Przygotowałem zapach dla każdej z pań…

De Neufville jakby nie dosłyszała, sam nie wiem, czy z powodu iskierek, które rozświecały jej oczy, gdy chłonęła bogactwo doznań niesionych przez Anguis in herba, czy przez niestosowność moich oczekiwań. Szczęściem z zakłopotania wybawiła mnie sama markiza.

– Charlene, czy naprawdę muszę brać w tym udział? – dobiegło z szezlonga. Mimo kryjącej się w pytaniu pretensji, uznałem słowa markizy za rodzaj zachęty. Widocznie, mimo pozorów, śledziła przebieg naszego spotkania.

– Jesteś żmiją, van Veri – syknęła prezydentowa. – Niestety możesz mieć rację. Wiedz jednak, że każę cię poszczuć psami, jeśli nie okażesz wystarczająco wiele taktu.

Rzuciła te słowa półszeptem, lecz tyle starczyło, aby zjeżyć mi włosy na głowie. Wreszcie! Do stu diabłów! Dla tej chwili przybyłem do Gardes, angażując w swój zamysł Jean-Baptiste'a, Revetta, Ricauda oraz całą gromadę mniej lub bardziej postronnych osób i rozumiało się, że teraz zabraknąć taktu mi nie może!

– Nie odważyłbym się narzucać, madame, gdyby nie świadomość, jak doskonałym balsamem dla zbolałej duszy jest zapach.

Prezydentowa skinęła na znak, iż wierzy w me słowa. Jasnym było jednak, że jeśli pokpię sprawę, będzie mnie to kosztowało o wiele więcej, niźli szczucie psami.

– Elodie, kochanie, oczywiście nie musisz. Wiedz jednak, że ten mały Holender jest wybitnie zręczny. Wedle zapewnień Francois, to prawdziwy maestro. Nie wybaczyłabym sobie, gdyby ominęła cię taka gratka. Przygotował coś specjalnie dla ciebie.

Kropelka potu ściekła mi po skroni, gdy wlepiwszy wzrok w pstrokaciznę wypełniających kuferek flakonów, nadstawiałem uszu na słowa, którymi markiza odpowie na propozycję. Ona jednak trwała w milczeniu, jakby nie o nią w tej sytuacji chodziło. Po nieznośnie długiej chwili odchrząknęła niedbale, ni to wyrażając dla pomysłu aprobatę, ni to posyłając go do wszystkich diabłów. Tknięty impulsem wyprzedziłem westchnienie prezydentowej i wyrywając z trzewi kuferka jeden z flakonów, zwróciłem się wprost do markizy:

– Wspaniale, najdroższa pani! Niechże będę godzien zaprezentować…

De Neufville spiorunowała mnie wzrokiem, w myślach zapewne już wzywając fagasa, aby wyrzucił mnie na zbity pysk, lecz wpierw padły słowa markizy:

– Proszę, skoro Charlene nalega…

Doskoczyłem do szezlonga i siląc się na jak największy wykwint, poprosiłem markizę o dłoń.

Czemu ta kobieta była dla mnie aż tak ważna? Dlaczego na jej opinii tak uparcie mi zależało? Do kroćset, całe to towarzystwo, wszystkie te madamesy wraz ze swoimi upodobaniami, którym tak służalczo próbowałem właśnie dogodzić, obchodziły mnie tyle, co zeszłoroczny śnieg. Ich zachwyt i ekscytacja były puste niby balon, bo nie szło za nimi nic z tego, czego pożądałem. Cóż, że zainkasowałbym za flakony nieco grosza, cóż, że za jakiś czas odwiedziłbym panie ponownie, znów siląc się na umizgi. To oznaczało rozpaczliwe dobijanie się do drzwi, obwarowanych zbyt wysokim dla mnie progiem. Potrzebowałem przychylności osoby nadającej towarzystwu ton, stanowiącej gwarant pierwszej jakości tego, co stało się jej gustom miłe, a w Paryżu mało kto w tych sprawach cieszył się większą renomą, niż markiza d’Olleytour. Sylfida najprzedniejszego gustu i wyrafinowanego smaku, za aprobatą której drzwi paryskich salonów otworzą się przede mną niczym wrota Sezamu na dźwięk słów czarodziejskiej formuły.

Serce waliło mi jak młotem, gdy aplikowałem na jasną dłoń odrobinę wonnej substancji. Markiza nie zważała na mnie, wodząc wzrokiem po linii szpaleru topoli za oknem, wzdłuż którego samotny jeździec odpływał w stronę miasta. Żałowałem, że nie zwróciła uwagi na pękaty flakon o wąskiej szyjce, wsunięty w czarną krepę przewiązaną źdźbłem suchej trawy. Włożyłem w tę kompozycję niemało inwencji, a pomysł, aby perfumom nadać kolor czarny, uważałem za wybitnie trafiony. Lecz trudno, nie można mieć wszystkiego. Może przynajmniej zerkająca z odległości swego fotela prezydentowa doceni me starania.

Wstrzymałem oddech, gdy markiza zbliżyła dłoń do twarzy. Wciągnęła woń od niechcenia, jakby chciała mieć całą sprawę za sobą. Pogrążona we własnych myślach pozostawała tak odległa ode mnie, że aż zwątpiłem w realność tej chwili. Twarz odwróciła nagle, gwałtownie, a jej zielone oczy, przymglone do tej pory nadmiarem żalu i żrącego duszę cierpienia, rozjaśniły się, odkrywając przede mną pełnię swej głębi.

– Jak nazywa się ten zapach, panie van der Vries? – zapytała.

Poczułem, że rzeczowość pytania, silnie kontrastująca z emocjami, które, jak oczekiwałem, powinny teraz igrać w sercu tej kobiety, przytłacza mnie niczym głaz. Pochwyciłem spojrzenie zielonych oczu, dostrzegając w nich tę paletę emocji, którą talent mego Jean-Baptiste'a zamknął w ciemnej toni perfum. Za moimi placami prezydentowa dyszała jak kowalski miech, oczekując rozwiązania tej niezwykłej sytuacji.

– „L’Enfant Sauvage”, madame – szepnąłem potulnie. – Wyłącznie dla ciebie.

Wyciągnęła dłoń i opuszkami palców dotknęła gładkiej skóry mego policzka. Zieleń oczu przesłoniły łzy.

– „L’Enfant Sauvage” – powtórzyła. – Pięknie.

Chóry anielskie rozbrzmiały w mej duszy.

 

* * *

 

Deski pod stopami zaskrzypiały znajomo, gdy wkroczyłem na galeryjkę, z której zejść można było wprost do pracowni. Zanim jednak pokonałem czternaście dzielących mnie od niej stopni, przystanąłem, obserwując jak w dole Jean-Baptiste uwija się przy pracy. Święci Pańscy, złoto nie chłopak! Szorował właśnie alembik, nadając miedzi połysk, którego nie powstydziłyby się monarsze regalia w dniu koronacji. Szykował się do pracy, jak zawsze skrupulatny i gorliwy. Wzór wszelkich cnót perfumeryjnego fachu.

Ruszyłem na dół. Lubiłem pracownię, szczególnie odkąd zagościł w niej Jean-Baptiste. Miejsce wiecznie zabałaganione, ledwie co uprzątnięte, tak, aby dało się po nim w miarę swobodnie poruszać, ale był to przyjemny, twórczy rodzaj bałaganu, rzecz znana z malarskich atelier czy biurek pisarzy. W pewnym sensie pracownia stanowiła antytezę mojego charakteru i jako odskocznia, miejsce gdzie jedynie gościłem, była mi ostoją i pewnym punktem na mapie bezładu życia.

– Posłaniec dobrych wieści puka do bram! – zagrzmiałem, opuszczając schody. Pięścią uderzyłem w wieńczącą balustradę gałkę, jakby miało to odegrać fanfary na moją część. – Czy ten przybytek odważy się go ugościć?!

Przestraszony chłopak aż podskoczył, nachylony nad alembikiem nie słyszał bowiem mego najścia.

– Jean-Baptiste, fortuna nam sprzyja! – rozłożyłem ramiona w geście powitania.

Wysoki, przygarbiony, uśmiechnął się od ucha do ucha. Jego skupiona i nad wyraz poważna twarz rzadko kiedy miewała tego gościa.

– Tak, skarbie! Ruszamy do boju! Wszelkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że natłok pracy nie pozwoli nam w najbliższym czasie zaznać odpoczynku. Markiza była zachwycona! Niemal padła mi do stóp, gotowa na wszystko, aby tylko zdobyć zapach dla siebie! Gratulacje, to nasz, ale przede wszystkim twój sukces!

Rubaszna jowialność, która we mnie wstąpiła, zaskoczyła Jean-Baptiste'a. Wzdrygnął się, gdy go objąłem i z radości omal nie uniosłem w górę. Niech mnie kule biją, jeśli mury tej pracowni wiedziały kiedykolwiek bardziej spontaniczny przejaw zażyłości!

– No dobrze, dobrze. – Powstrzymałem się, nie chcąc chłopaka speszyć do szczętu. – Jaszcze nie wszystko dopięte. Zaraz zawiadomię Revette’a, żeby zaczął węszyć. Może mnie nie być jakiś czas, ale gotuj wszystko. Myślę, że to kwestia kilkunastu godzin.

Obszedłem alembik, rozglądając się po pracowni.

– Czegoś ci brakuje? Będziesz potrzebował jakichś delikatesów?

Zaprzeczył ruchem głowy. Wytarł dłonie w szmatę i rzucił ją na stół.

– Doskonale. – Zajrzałem do słoja, z którego wystawały pipety. – Nie pucuj tak mocno, bo zrobisz dziurę.

Wskazałem podbródkiem alembik, a Jean-Baptiste uśmiechnął się po swojemu, uciekając spojrzeniem.

Pokręciłem się jeszcze przez chwilę, zaglądając to tu, to tam. Wszystko było w jak najlepszym porządku, ale rzecz wiadoma: pańskie oko konia tuczy. Zatrzymując się u stóp schodów, obróciłem głowę, zerkając na chłopaka. Zatonął już na powrót w robocie, zapominając o bożym świecie. Przyglądałem się jego sylwetce, wracając myślami do spotkania w Gardes i słów Gąski, którymi tak szczerze mnie rozbawiła. Ja, jako Grenouille! Doprawdy, jak niewiele się pomyliła! Byłem przecież ambasadorem zwichrowanego talentu mordercy z Grasse, a rola ta zmuszała mnie do utożsamiania się z wybrykami, którymi zasłynął na cały kraj. Bez względu na ich etyczną ocenę. W innym wypadku nasza kooperatywa chybiałaby przecież celu.

Z początku nie wierzyłem w niezwykłe zdolności Jean-Baptiste’a. Byłem przekonany, że ekstrakt uzyskany z ludzkiego ciała będzie trącił nader nieatrakcyjnymi wydzielinami, jednak chłopak złapał pewnego razu kota i poprosił, abym pozwolił się przekonać. Pozwoliłem. Otrzymany aromat zwalał z nóg: nie dość, że przymknąwszy oczy odniosłem wrażenie, iż u stóp kręci mi się kotka, to jeszcze niemal czułem na opuszkach palców miękkość jej sierści. Niezwykłe! Oniemiałem i stan ten nie opuszczał mnie nawet wtedy, gdy wyrzucałem worek z kocim truchłem do zaułka przy Port Saint Bernard.

Wstąpiłem na stopień. Doświadczenie z kotem wywróciło moje pojmowanie perfumiarstwa do góry nogami. Wiedziony przeczuciem związałem swój los z Jean-Baptiste'm, będącym w tamtym czasie wynędzniałym żebrakiem, skrywającym się przed sprawiedliwością pośród bezmiaru Paryża. Wierzyłem, że jego niezwykły dar można wykorzystać w bardziej rozsądnym celu niż zaspokojenie niezdrowej obsesji sporządzenia perfumeryjnego kamienia filozoficznego. Na przykład dla zbicia fortuny. O tak, to na pewno. Co dziwne, Jean-Baptiste przystał na współpracę z ochotą, tak, jakby pieniędzmi zamierzał zrekompensować sobie niepowodzenie w Grasse. A może miłością do nich zaraził się ode mnie? Nie wiem, nieistotne. Ważne, że dla obydwu nas liczyła się przede wszystkim praca i w tej materii uzupełnialiśmy się jak dzień z nocą. On stracony dla świata pośród murów pracowni, ja na powierzchni, organizując zamieszanie. Jak z Ricaudem, układ idealny.

Uśmiechnąwszy się do własnych myśli, poczłapałem na górę.

 

* * *

 

Szczerze nienawidziłem tych cuchnących wilgocią i wszechobecnym brudem klitek, które dla bydląt pokroju Revette’a stanowiły naturalne środowisko bytowania, jednak jeśli interes wymagał, żeby się w ten ponury świat zanurzyć, nie widziałem przeciwwskazań, by odwiesić uprzedzenia na kołek. Revette przeprowadził mnie najprawdziwszą amfiladą pakamer, pokoików i ciemnych korytarzy, tak, że prędko straciłem orientację, gdzie jestem i na jaką ulicę uda mi się z tego labiryntu wydostać. Niemniej ufałem mu. Łącząca ludzi interesu chęć zysku była dla mnie najlepszym gwarantem.

– Trzeba będzie zaczekać – rzekł Revette, przepuściwszy mnie przodem. Weszliśmy do niedużego pokoju. – Może i ze dwa kwadranse.

Zamknął za sobą drzwi.

– Dobrze – odparłem. – Czas nie gra roli. Obyś się tylko spisał, mój drogi. Obyś.

Pogroziłem mu palcem, niczym nauczyciel niesfornemu uczniowi. Revette zmarszczył brwi i chyba chciał coś powiedzieć, ale zająknął się tylko. Bawiło mnie, że tak łatwo przychodzi mi wpędzanie tego draba w zakłopotanie. W pewien sposób musiałem go onieśmielać.

– Może pan tu zaczekać – wyjąkał. – Nikt tu nie zajrzy, nie ma co się obawiać. Miejsce jest pewne.

Wskazał na podniszczony fotel, obity wypłowiałym adamaszkiem o deseniu tak paskudnym, że aż zakuło w oczy. Omiotłem wnętrze spojrzeniem. Zaduch, brud i ciasnota. Poza fotelem umeblowanie pokoiku stanowiła solidnych gabarytów szafa (doprawdy nie mam pojęcia, jakim cudem wniesiono tu taki klamot) oraz wąski stolik, ustawiony przy przeciwległej wejściu ścianie. To wszystko, bo też trudno byłoby upchnąć tu coś jeszcze. Przy stoliku znajdowało się wyjście z pomieszczenia, lecz nie posiadało ono drzwi, a było jedynie przesłonięte burą kotarą. Wychodzące na podwórze okno dopełniało całości.

– Doskonale. – Przycupnąłem na fotelu. – Czekam więc.

Revette sapnął i odsłonił kotarę. Przez ułamek chwili zgłębiłem spojrzeniem wycinający się z półmroku zarys korytarza, lecz oko nie zdążyło pochwycić żadnych szczegółów. Zasłona opadła. Zostałem sam.

Nie bardzo wiedziałem, co ze sobą począć. Obskurność pokoiku igrała z moją wrażliwością, rozbuchaną nawet jak na pojęcie tutejszej socjety, co dopiero mówić o podrzędnym rzezimieszku pokroju Revette’a. Przed nim najprawdziwszym męstwem popisałem się już, przysiadając na tym gracie. Ki czort wiedział, ile siedziało w nim pluskiew? Zerknąłem na podwórze. Za pękniętą, lepką od brudu szybą mignęła postać chłopca. Malec kursował w tę i z powrotem, drocząc się z psem, którego obecności na podwórzu domyślałem się po przytłumionym skowycie. Pięknie. Dwa kwadranse z obrzydzeniem wobec każdego centymetra otaczającej cię przestrzeni i nieletnim dręczycielem zwierząt za oknem. Czysta rozkosz.

Zabębniłem palcem w kolano. Nie widząc tu dla siebie sensownego zajęcia wsunąłem szpic laseczki w szparę pomiędzy deskami podłogi i pchnąłem dłonią gałkę. Laska zaparła się, lecz wpierw wydobyła z pomiędzy desek malutką pryzmę brudu. Mój Boże, ileż to par butów musiało wcierać w te szpary kurz, błoto i gówno. Szarpnąłem gałkę do siebie i roztarłem pryzmę podeszwą buta. Zgroza. Świadomość marnotrawionego na czekanie czasu zawsze wzbudzała we mnie zgrozę.

Dla zajęcia myśli raz jeszcze obróciłem w głowie zrąb mojego planu. Nieodmiennie dziwiło mnie, dlaczego do stworzenia swych cudownych perfum Jean-Baptiste używał ekstraktów z zapachów młodych kobiet. Jakby ten wyłowiony z uroczych zakamarków dziewczęcego ciała zapaszek był czymś wyjątkowym. Owszem, przyjemna rzecz, szczególnie jeśli dziewczyna jest ładna i nie stroni od mydła, ale bez trudu wyobrażałem sobie tuzin innych, równie silnie działających na ludzką fantazję aromatów. Nadzwyczajny nos Jean-Baptiste'a z pewnością się nie mylił, lecz w Grasse Jean-Baptiste pragnął zapachem zniewolić tłumy, zaś moje ambicje nie należały do grona aż tak rozbuchanych. Starczała jedna, oby właściwa osoba.

Ja rozumiałem świat jako zlepek indywiduów, nawet jeśli z wysoka wyglądałyby jak zbite w szarą masę. Każdy z nas posiadał własne pragnienia i upodobania, jemu tylko przypisane żądze oraz obsesje, które zapachem można było podsycić, połechtać lub adorować. Starczyło dobrać klucz do tego zamka. I na tym polegało moje zadanie. Rozgryźć klienta i ofiarować mu to, czego pragnie, nawet jeśli do pragnienia sam przed sobą nie potrafi się przyznać.

Żeby nie szukać daleko: Turgot. Głupie to i paskudne, ale ambicje miało co się zowie. Dałaby się pokroić, byle tylko otrzymać akcept socjety. Dajmy go jej zatem! Przecież zasłużyła! Dajmy jej czar salonu madame de Lespinasse, przywołajmy dla niej gwarny zaduch korytarzy Wersalu. Dla Jean-Baptiste'a to żadne wyzwanie, zapachy pokroju „Fleurs du Roi” stanowią dlań błahostkę. A dla Turgot? Marzenie ściętej głowy, ubrany w zwiewną mgiełkę zapachu synonim aspiracji, pal sześć, że wziętych z sufitu. Błękitu krwi nie można było kupić, przynajmniej na razie.

Albo Lavoisier. Idę o zakład, że żaden nadobny panek nie zbrukał jej łona. Aż dziw bierze, że nie zamknęła się w klasztorze! Od zawsze ordynarnie brzydka i pospolicie nijaka, partnerka do dysputy, owszem, lecz nie do amorów. A przecież z czułością nazwała mnie chłopcem! Mnie, ciętego z metra Holendra o wodnistej cerze i mdłym spojrzeniu śledzia. Czy nie to świadczyło najlepiej o tym, jak brak jej adoracji i męskiego pożądania? Głupie pytanie, każdej niedopieszczonej brak. Zróbmy ją więc Afrodytą, niech kusi, nęci i mami, czort, że samą siebie. Dajmy jej poczucie admiracji, połechtajmy wygłodniałą próżność. Na starość nawet złudzenia bierze się za jak najlepszą monetę.

O Gąsce nawet nie warto wspominać. Ot, naiwny podlotek z prowincji, ciekaw wielkomiejskości Paryża. Lavoisier musiała być jej dalszą ciotką, zapewne dziewczyna została wysłana, aby starej pannie dotrzymać towarzystwa, a przy tym otrzeć się o wielki świat, może znaleźć męża. Czemu zatem jej tego świata nie dać, czemu bronić przepychu stolicy, czemu nie podsunąć nadobnego chłopca? To wszystko tkwiło w ukrytym w prostej buteleczce zapachu; pretensjonalny wykwint paryskiego salonu, pogłos gwarnej, kolorowej ulicy, wspomnienie upojnych, letnich nocy, zaznawanych w ramionach wyśnionego kochanka. Skomplikowana, lecz w gruncie rzeczy banalna kompozycja, jedno z pachnideł, jakie mój Jean-Baptiste tworzy dla zabawy. Naiwna imitacja czegoś prawdziwego, w sam raz dla niepotrzebującej prawdy, naiwnej prowincjuszki.

Z de Neufville było więcej zachodu, bo to i silniej złożona osobowość, i charakter cięższy. Jej uznania, ani dobrego słowa, nie mógł zdobyć nikt oraz nic, czego nie obdarzyłaby szczerym zainteresowaniem, a na decyzje i zapatrywania prezydentowej nie wpłynąłby żaden postronny osąd. Ta zakuta w zbroję pruderii oraz koncertowej dewocji kobieta była w gruncie rzeczy bezdusznym tyranem, który podług zasady dziel i rządź meblował świat dookoła siebie. Trzymała w garści męża na świetnym stanowisku i ogromny majątek. Z powodzeniem kierowała karierami dorosłych dzieci oraz planowała mariaże nienarodzonych jeszcze wnucząt. Nie byłoby w tym może nic nadzwyczajnego, gdyż kobiet podchodzących do życia pragmatycznie i z zimnym wyrachowaniem znałem niemało, jednak wnioski wyciągnięte z przeprowadzonego zawczasu śledztwa wskazywały, że przesadna destrukcja, tępe okrucieństwo i bezprzykładny sadyzm stanowiły dla prezydentowej cel sam w sobie. Upatrywała w nich przyjemności i to był bodziec pobudzający ją do działania; to była podnieta, której pragnęła. Stąd też „Anguis in herba”. Zapach wyszukany i drogi, lecz na tle perfum, które dostarczali na salony paryscy mistrzowie, nie wybijający się ponad przeciętność. Jednak w drugiej nucie, w głębi, w jądrze stanowiącym istotę, był to zapach niepokojąco zjadliwy, wzbudzający u postronnych czujność, coś jak pierwotny odruch cofnięcia ręki przed żółtymi plamami na ciele salamandry. Wyrafinowany sygnał ostrzegawczy. Tak, szczerześmy się z Jean-Baptiste'm przy tej kompozycji ubawili.

Kroki w korytarzu wyrwały mnie z zadumy. Nie wiem, czy od wyjścia Revette’a minął choćby kwadrans, lecz to on, odsłoniwszy zasłonę, stanął w drzwiach.

– Jestem – oznajmił. – Czy ona ma tu wejść?

Rozbrajająca bezradność, z którą zadał pytanie, zbiła mnie z pantałyku. Mierzyliśmy się przez chwilę wzrokiem, on widocznie zdziwiony, że pod jego nieobecność tkwiłem w miejscu, sztywno niczym kukła, ja zaskoczony niestosownością zadanego pytania.

– Na Boga, Revette! – rzuciłem wreszcie. – Mam w sobie jeszcze na tyle przyzwoitości, aby nie chcieć jej oglądać! Niech poda cenę i wynosi się w diabły!

Kiwnął głową, wracając za kotarę. Przez moment dobiegały stamtąd głosy, męski, oczywiście Revette’a, i kobiecy, nieprzyjemnie piskliwy, lecz trudno było rozróżnić jakiekolwiek słowa. Zresztą kontekst rozmowy pozostawał jasny.

– Czterdzieści liwrów. – Wyjrzał zza zasłony.

Skrzywiłem się.

– Dostanie dwadzieścia pięć. To i tak wygórowana cena.

Nie odpowiedział, również się krzywiąc. Sięgnąłem za pazuchę. Z kieszonki kaftana wyciągnąłem zawiniątko i rozsupławszy je, wydobyłem z wnętrza monety. Odliczoną kwotę ustawiłem w słupku na stole. Revette zgarnął pieniądze garścią.

– Dobrze – rzucił, na powrót znikając.

Nie wracał przez jakiś czas, a gdy ponownie odsłonił kotarę, z przedramienia zwieszał mu się kosz, po brzegi wypchany gałganami. Postawił go na stole, a ja, unosząc się z fotela, dałem znak, aby zrobił nieco miejsca. Mimowolny uśmieszek wkradł mi się na usta, zdradzając wzbierające podekscytowanie. Jeszcze nie umiałem go ukryć, o nie. Jeszcze nie byłem zimny jak lód.

Gąska, Turgot, Lavoisier, de Neufville. Je wszystkie, mimo że szczerze zachwycone sprezentowanymi zapachami, miałem w najgłębszym poważaniu. To była jedynie zabawa, sztafaż dekorujący tło dla gwiazdy przedstawienia. Szło tu przecież o markizę, o jej emocje i poruszenie. A skoro dzięki talentowi Jean-Baptiste'a miałem możliwość stworzenia perfum z zapachu ludzkiego ciała, także markizie mogłem podarować to, czego tak rozpaczliwie pragnęła. Przywołać, co odeszło. Człowiek pożąda bowiem zawsze jednej z dwóch rzeczy: tego, czego nie może mieć, lub tego, co miał, lecz co bezpowrotnie stracił. Taka już ludzka natura. Zatem „L’Enfant Sauvage”. Na zawsze.

Ostrożnie odsłoniłem załomek koca, który okrywał kosz. Dziecko spało w najlepsze, oddychając miarowo. Doskonale, śpij złota dziecino. Śpij snem sprawiedliwego, co nie zna cienia występku ani goryczy grzechu. Śnij sen czysty, nieskalany. Ja sprzedałem duszę diabłu.