Oszczędźcie mi oszczędzania mnie

Ostatnio rzadko chodzę do kina. Coraz rzadziej oglądam też seriale, a jeśli już, to powtórki staroci. Powód tego „zrywania” z medium jest jeden z dwóch do wyboru: albo to ja się starzeję, albo to kino infantylnieje.

Jestem z pokolenia Terminatora i Karate Kida. Tak, to naturalne zestawienie i już biegnę wyjaśnić, tylko najpierw

[SPOILERY!]

Mentorem protagonisty w Karate Kid był niejaki Pan Miyagi, który wyemigrował do USA tuż przed wybuchem wojny. Samego filmu nie pamiętam zbyt dobrze, za to absolutnie i chyba na zawsze wryła mi się w pamięć scena, w której (w filmie przecież młodzieżowym!) stary Japończyk upił się w towarzystwie nastoletniego podopiecznego. To była rocznica śmierci jego żony i dziecka w obozie internowania. Boszsz, jakie to było mocne! Właśnie przez kontrast, właśnie przez grupę docelową i rozrywkowy charakter filmu. Nigdy wcześniej nie spotkałem się z tym aspektem 2. Wojny Światowej. Japonia to przecież były bomby atomowe, prawda? Po prostu młody byłem, film chciałem obejrzeć dla rozrywki, szczególnie że przecież wtedy trwała moda na wschodnie sztuki walki. Zamiast tego zapamiętałem obóz internowania i żałobę bohatera. Akcenty filmu momentalnie się przesunęły.

Pierwszy Terminator jest klasyczną historią. Wszystko w tym filmie jest bardzo, bardzo podręcznikowe. Bohaterka, której na początku się nie wiedzie, motyw pościgu (polowanie), miażdżąca przewaga antagonisty, klasyczny łuk rozwoju bohatera i… śmierć partnera głównej bohaterki. To wszystko jest bardzo typowe. A, jednak nie. BYŁO typowe.

Gdy widzę zapowiedź nowego Bonda, San Andreasa, Jurassic World itd. po samym trailerze rozpoznaję, kto przeżyje (a kto nie). Jest to szczególnie wkurzające w przypadku filmów katastroficznych, czyli np. San Andreas. Owa pewność sukcesu powoduje, że trudno mi się z zżyć z bohaterami, bo stojące przed nimi wyzwania nie wiążą się z żadnymi konsekwencjami. Dotychczas (w poprzednim wieku) taką pewność miałem tylko w przypadku niektórych gatunków czy konwencji: w Indiana Jones TLC miałem pewność, że przeżyją obaj Jonesowie, ale już w przypadku Bonda trzymałem kciuki za bohaterów drugoplanowych, bo nadal miałem w pamięci śmierć żony 007. To samo dotyczy seriali. Jeżeli w którymś ze współczesnych procedurali zginie jeden z głównych bohaterów, to ta śmierć będzie punktem kulminacyjnym fefnastego sezonu, kiedy trzeba podnieść słupki oglądalności.

Dochodzę do wniosku, że twórcy obrazów kinowych i telewizyjnych tak bardzo starają się oszczędzić widzom jakichkolwiek przykrości, że cała branża zrobiła się infantylna. Dominanta założenia „widz ma się dobrze bawić” została okrutnie wykoślawiona. Kiedyś „dobrze się bawić” często wiązało się z „przeżywaniem”. Wejście w buty bohatera, śmianie się z nim, ale też płakanie, było wyznacznikiem dobrej zabawy. Dziś dobra zabawa w kinie kojarzy mi się raczej z kretyńskim rechotem nad kartonem popcornu. Aż wstyd się dobrze bawić!

Pozwolę sobie na jeszcze jedno porównanie, korzystając z okazji, jaką jest namiętne przepisywanie starych filmów. Czyli Star Trek II i Star Trek Into Darkness.

STII to Moby Dick. Antagonista, zmodyfikowany genetycznie geniusz mający porachunki z Kirkiem i z załogą Enterprise, zdobywa okręt i zamiast odlecieć w dal wybiera zemstę. Film jest bardzo „symetryczny”. Na początku dowiadujemy się, że Kirk w akademii zhakował test Kobayashi Maru, a na sam koniec zdaje go Spock: ginie ratując okręt, a film kończy się jego pogrzebem. Zabicie członka załogi w koszuli innej niż czerwona w treku się zdarzało, nawet w poprzednim ST:TMP zginęła Ilia, jedna z ważniejszych postaci. Ale Spock nie był postacią nawet pierwszoplanową. Zagranie scenarzystów było genialnie okrutne, ponieważ Entkiem dowodził nie Kirk, ale złożona z dwóch osób postać Kirk-Spock. Zabicie tego drugiego było de facto pozbawieniem kapitana połowy duszy. I film skończył się pogrzebem? Tak właśnie, drogi widzu! Oficer floty poniósł konsekwencje wcześniejszych decyzji i okoliczności. Dokonał wyboru.

Oczywiście Spocka „przywrócono” do życia, o czym jest kolejny film, ale w nim z kolei uśmiercono innego ważnego bohatera, czyli sam okręt. Kirk po raz pierwszy zdał swój Kobayashi Maru.

A teraz do ST:ID z 2013 r. Jest to przepisana historia znana z filmu ST II, który się sprzedał. W tym nowym dla odmiany zginął Kirk, nie Spock, ale nie martw się widzu, bo wskrzeszono go krwią Khana przed końcem filmu. Czyli nie ma konsekwencji, nie ma przeżywania tragedii bohaterów. Śmiej się, oglądaj obrazki i żryj ten popcorn!

Ale jest nadzieja. Podejrzewam, że jedną z przyczyn sukcesu Gry o Tron jest właśnie ta memetyczna wręcz rzeźnia głównych bohaterów. To nie jest tak, że Martin jest sadystą, a przynajmniej nie największym spośród autorów literatury fantasy. Że wymienię pierwszą z brzegu Księga Całości Kresa. Raczej scenarzyści innych seriali tak zdziecinnieli, że GoT zaczęła robić za latarnię. Co ciekawe, takie „konsekwentne” podejście do fabuły i bohaterów widać w serialach brytyjskich. W Spooks, Misfist czy Being human wymieniły się prawie całe obsady, a scenarzyści regularnie dawali widzom sygnały, że jeżeli nie jesteś nieśmiertelny (nawet jeżeli jesteś duchem/wampirem/wilkołakiem), to możesz umrzeć. Jeżeli jesteś postacią w serialu przygodowym, to pamiętaj, że przygody wiążą się z ryzykiem i jest większe prawdopodobieństwo, że umrzesz. Gdy jesteś szpiegiem, to też możesz umrzeć (bo nie jesteś Bondem, który co film umiera w ekspozycji tuż przed piosenką i konturami wijących się nagich pań). Co ciekawe, nawet płaski fabularnie nowy Mad Max też ma ów element tragedii po stronie pozytywnych bohaterów.

Kino poszło w przykrym kierunku i nie jest to wina konwencji, bo mało kto pamięta, że Han Solo miał się nigdy nie obudzić z karbonitu.