Na drodze do Wyborga

– Feuer! – padła krótka komenda. Rozległ się huk salwy.

Wolfgang spokojnie jadł kaszę. Siedział oparty plecami o ścianę szańca, który już drugi dzień trwał niezdobyty, tak więc nie musiał się obawiać kul muszkietów. Armaty stanowiły większe zagrożenie. Pocisk wystrzelony z jednej z nich przeleciał mu ze świstem nad głową i upadł przed nim na ziemię, obsypując jego oraz kaszę chmurą błota.

– Donnerwetter – warknął Wolfgang, ale jadł dalej, gdyż miał już w życiu do czynienia z o wiele gorszą strawą.

Ledwie zjadł ostatnią łyżkę, usłyszał krzyk:

– Idą do szturmu!

– Znowu?! – wykrzyknął z niekłamanym zdumieniem Wolfgang. – Czy tym psubratom Szwedom nie dość było wczorajszych cięgów?

Z trudem podniósł się z ziemi, chwytając swój muszkiet. Był wprawdzie oficerem, ale zawsze walczył ramię w ramię ze swymi ludźmi. Wyjrzał ostrożnie za wał szańca. Istotnie, widział jak na dłoni idących do ataku muszkieterów wroga, wspieranych przez dosiadającą potężnych fryzów rajtarię. Nie mógł jednak przyglądać się temu długo. Gdy tylko wskoczył z powrotem do okopu, kula armatnia przeleciała w miejscu, w którym przed chwilą trzymał głowę.

– Nabić broń i czekać! – nakazał cicho.

Nad ich głowami przelatywały pociski artylerii osłaniającej szwedzki atak. Wolfgang cicho liczył, poruszając bezgłośnie ustami. Podczas wielu szturmów, jakie wróg przypuszczał poprzedniego dnia bitwy, wyliczył dokładnie ile piechocie zajmuje dojście do punktu, w którym najlepiej ją było ostrzelać. Szwedzi już kilkukrotnie próbowali przerwać linię polskich umocnień, broniących im drogi do głównych sił obrońców, które przeprawiały się jeszcze przez Wisłę. Szańce z lewej strony oparte były o rzekę, zaś prawą flankę zabezpieczały wydmy, tak że przeciwnik mógł przypuszczać jedynie frontalne natarcia.

– Czekajcie jeszcze – szepnął Wolfgang, widząc niespokojne spojrzenia młodszych podkomendnych.

Czuł się nieco nieswojo. Większość służących Szwedom żołnierzy było Niemcami, wspierała ich też armia elektora brandenburskiego, więc zapewne miał wydać zaraz rozkaz strzelania do własnych rodaków. No cóż, od czasu wojny trzydziestoletniej taki już był niemiecki los, zamiast budować potęgę własnego kraju, walczyli ze sobą na służbie obcych władców. Ale nie czas na rozmyślania…

– Teraz! – krzyknął gromko i ścisnąwszy mocno muszkiet, wychylił się z szańca. Chciał jeszcze zawołać “Feuer”, ale nagle coś rozbłysło mu przed oczami, poczuł ból, jakby granat rozsadził mu od środka czaszkę, po czym stracił przytomność.

 

***

 

Obudziło go uczucie przytulnego ciepła. Jego źródło położone było po lewej stronie, a dodatkowo Wolfgangowi zdawało się, że czyjeś dobre ręce okryły go grubym futrem. Usłyszał kroki. Niechętnie otworzył oczy. Ujrzał pochylające się nad nim dwie obce twarze. Pierwszą rzeczą, jaka zwróciła jego uwagę na obu tych obliczach, był jasny, przystrzyżony na modę szwedzką zarost. “Jestem w niewoli” – pomyślał. Po chwili jednak uspokoił się. Wszak także wśród polskich oficerów niektórzy strzygli się podług zachodnich wzorów.

– Kto jesteście? – wychrypiał cicho Wolfgang po niemiecku.

Nieznajomi wyprostowali się. Ujrzał ich zachodni strój – wamsy oraz skórzane, rajtarskie kolety, a także przerzucone przez ramiona szarfy, świadczące o oficerskiej randze. Wyższy i starszy mający włosy przyprószone już siwizną, odparł łamanym niemieckim:

– Jesteśmy żołnierzami w służbie Jego Królewskiej Mości Karola Gustawa. Służymy w Viborgs och Nyslotts läns regemente. Ale to my powinniśmy tu zadawać pytania. Kto waść jesteś, skądeś się tu wziął i komu służysz? Znaleźliśmy cię nieprzytomnego w tajdze, a nie należysz chyba do naszych… Możeś najemnik Moskali?

Wolfganga opuściła wszelka nadzieja – był w niewoli. Dziwiła go tylko wzmianka o tajdze. Wszakże gdy stracił przytomność walczył w lipcowym skwarze pod Warszawą, wiele setek kilometrów od syberyjskich lasów.

– Jestem oberszter lejntant Wolfgang Reuter – przemówił słabym głosem. – Służę w regimencie piechoty niemieckiej cudzoziemskiego autoramentu pułkownika Grotthauza.

– Grotthauz?! – zdumiał się młodszy oficer. – Słyszałem gdzieś to nazwisko… Na pewno u nas nikogo takiego nie ma…

– To prawda – odparł starszy. – Nie przypominam sobie także aby służył taki u Moskali.

Jakich u licha Moskali!? – chciał krzyknąć Wolfgang, ale pomiarkował się. Zaczęło mu w głowie świtać, że być może wybuch, który winien był zabić, miast tego przeniósł go w miejscu i czasie o wiele setek mil, na pogranicze Finlandii i Carstwa Moskiewskiego, na którym, jak słyszał, od kwietnia trwała wojna. Trudno było to pojąć umysłem, ale nie umiał znaleźć innego wytłumaczenia.

– Wiem już! – zawołał starszy Szwed. – W którymś z meldunków jakie dostał ostatnio staruszek Nilsson była wzmianka, że Polacy dowodzeni przez pułkownika Grotthauza przełamali wreszcie front pod Narwą. – Zwrócił się z promienną twarzą do Wolfganga. – W takim razie witamy sojusznika! Wybaczcie nasze grubiańskie zachowanie, ale nie spodziewaliśmy się waszych tak szybko tutaj, i wzięliśmy waszą mość za najemnika Moskali. Powiadajcie, rychło wasz pułkownik tu z całą swą potęgą nadejdzie?

“Ja sojusznikiem Szwedów?” – zdumiał się Wolfgang – “Pułkownik Grotthauz pod Narwą?”. Wszak ostatni raz widział go, gdy lustrował ich okopy pod Warszawą, tego samego dnia, gdy stracił przytomność. Przecież nie mógł przespać okresu, w ciągu którego Rzeczypospolita zdążyłaby przestać drzeć koty ze Szwedami i ruszyć wraz z nimi na Moskwicinów. A już na pewno nie mógł tego czasu przeleżeć wśród tajgi! Cóż więc się zdarzyło?

Wtedy z najgłębszych zakątków jego umysłu wychynęło odległe wspomnienie. Przypomniał sobie swego nauczyciela, zwanego z racji jego pochodzenia Florentczykiem. Był to dziwny człowiek – oskarżany wszędzie o alchemię, czarną magię i herezję musiał wędrować z kraju do kraju, aż ostał się wreszcie w ojczyźnie otwartej dla wszystkich takich jak on dysydentów – Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ten sam kraj przygarnął będących menonitami rodziców Wolfganga. Gdy jego ojciec spotkał Florentczyka, z ciekawością wysłuchał opisu badań, jakie prowadził i uznając Włocha za człowieka wielce wykształconego, zatrudnił go jako wychowawcę dla swego syna. Wolfgang na nowo usłyszał słowa nauczyciela, dolatujące z dalekiej przeszłości: Każden nasz wybór – mówił Włoch. – Każdy czyn jakiego dokonujemy, jest tylko jedną z możliwości jakowe mogły mieć miejsce. Ale wybrać możesz jeno jedno, tem sposobem określając dalszy bieg wielu rzeczy. Cezar przekroczywszy Rubikon dał początek zdarzeniom, które doprowadziły do powstania cesarstwa. Mógł jednak podporządkować się poleceniom senatu. Cóże by się wtedy stało? Nie wiemy i nie dowiemy się nigdy, ale istniała wszakże takowa możliwość. Cóże więc się z nią stało? Czy przepadła po prostu w okrutnych ostępach historii? Otóż ja myślę, że nie. Sądzę, iż jest insza rzeczywistość, inszy świat, gdzie Cezar dokonał odmiennego wyboru niż w naszym. Jest zapewne nawet taki, w którem Cezar się nie narodził! Pojmujesz?

Wolfgang nie pojął wtedy ani trochę wywodu Florentczyka, pełnego trudnych słów i niezrozumiałych wizji, ale leżąc po latach na łożu, gdzieś w okolicach Wyborga czy Narwy, słuchając tych dwóch oficerów, musiał uznać, że jego nauczyciel miał chyba rację. Widocznie wybuch przeniósł Wolfganga do owego “innego świata”. Tu jednak odmienne wybory nie zaszły chyba w czasach Cezara, ale całkiem niedawno, gdy w Sztokholmie ważono losy, myśląc nad wojną z Polską lub Moskwą. W tym świecie Karol Gustaw wybrał tę drugą. Nadal jednak Wolfgang wiedział zbyt mało. Może zmiany miały większy zasięg? Musiał jakimś sposobem wyciągnąć od Szwedów jak najwięcej informacji.

– Wybaczcie waszmościowie – zaczął cicho. – Mróz pomieszał mi chyba pamięć. Swą rangę umiałem wam podać, bowiem to każden żołnierz niezależnie od sytuacji pamiętać winien, lecz będę szczery, nie pomnę wiele więcej. Przypominam sobie jeno straszliwie jasny błysk…

– Musieli was tam ostrzelać Moskale, nie może inaczej być – rzekł starszy oficer, kiwając ze zrozumieniem głową. – Dziwno mi tylko, że gdy was znaleźliśmy, wokoło nie było żadnych trupów, a i wy nie mieliście najmniejszych ran czy osmaleń.

– Istotnie dziwne – odparł Wolfgang. – Jednak, jako już rzekłem, nie pomnę, co takiego się zdarzyło. Trudno mi rzec nawet gdzie jestem i który mamy rok pański.

– Aż tak z wami źle? – Zasępił się starszy Szwed.

– Mamy rok pański tysiąc pięćset pięćdziesiąty szósty, drugi już panowania Jego Królewskiej Mości Karola Gustawa – powiedział ten młodszy. – Znajdujecie się w kwaterze stojącego przed wami pułkownika Gustavssona, ja zaś jestem major Lindberg. Stacjonujemy w Ingrii, na południe od Wyborga i na wschód od Narwy, gdzie, jak dotąd sądziliśmy, znajdują się szwedzko-litewskie wojska pod wodzą pułkownika Grotthauza, do których musiałeś waszmość należeć. Razem z nimi zamykamy w kleszczach oddziały wojewody Potiomkina. Całym frontem północnym dowodzi feldmarszałek Loewenhaupt, zaś od strony Inflant feldmarszałek Douglas wraz z hetmanem Gosiewskim.

– Coś mi już w głowie świta. – Wolfgang postanowił dalej improwizować. – Zdaje mi się, że Potiomkin uderzył na nasze pozycje, aleśmy go odparli. Pułkownik posłał zań podjazd, w którym i ja poszedłem, aleć wpadliśmy w pułapkę Moskali. Później nie pomnę już nic.

– Może to być! – zwrócił się ożywiony Lindberg do Gustavssona. – W ostatnich tygodniach wszystkie podjazdy przynosiły wieści o ruchach nieprzyjaciela na zachód. Widać nie był to jeno fortel.

– A więc trzeba jak najprędzej atakować! – wykrzyknął Gustavsson. – Jeśli Potiomkin dalej jest w ofensywie – zajdziemy go od tyłu, a jeśli się cofa – uderzymy na jego zdezorganizowanych żołnierzy. Jeszcze dziś pchnę gońca do Nilssona. Jeżeli nie da nam zgody na atak, znaczyć to będzie, iż istotnie się zestarzał, jak to o nim gadają. Wy, mości Reuter, kurujcie się, macie jeszcze kęs czasu, przygotowania do wymarszu potrwają parę dni, a i goniec nie od razu wróci. Tuszę, że jeżeli ozdrowiejecie na czas, pociągniecie z nami?

– Z radością! – odparł Wolfgang. W głębi ducha nie było mu jednak wesoło. Pomyślał bowiem, że jeśli dotrą do wojsk Grotthauza, może tam spotkać siebie samego z tej rzeczywistości, a to by oznaczało, że któryś zginie.

 

***

 

Przygotowania zajęły więcej czasu niż się spodziewano. Goniec zgubił drogę i wrócił od pułkownika Nilssona dopiero po pięciu dniach. W tym czasie Wolfgang wciąż leżał w swym łożu, ogrzewany przez ogień kominka. Opiekował się nim młody chłopak, adiutant Lindberga – Arvid, syn jakiegoś wysoko postawionego w sztabie generalnym Szwecji oficera. Z opowieści wyrostka wynikało, że rok temu królowie Szwecji i Rzeczypospolitej nie wypowiedzieli sobie wojny, przeciwnie, zawarli porozumienie. Jan Kazimierz otrzymał dożywotnio tytuł monarchy szwedzkiego, zaś polska i litewska szlachta zobowiązały się obrać następnym królem Karola Gustawa i tym samym na nowo połączyć trzy państwa, tworząc Dominium Maris Baltici. Tajna część ugody zawierała plan wspólnej wojny przeciw Moskwie. Kreml wyczuł jednak co się święci, gdyż pierwszy uderzył. Carscy bojcy wkroczyli w granice Szwecji, zajmując Ingrię i Karelię. Szybko jednak nastąpił kontratak. Połączone siły hetmana wielkiego litewskiego Janusza Radziwiłła i feldmarszałka Arvida Wittenberga odepchnęły Moskali spod spalonego Wilna i zwyciężyły ich w wielkiej bitwie pod Mińskiem. Po tej wiktorii Radziwiłł posłał wojska w sukurs Szwedom na północ. Wpierw doborowy pułk piechoty najemnej pod wodzą Grotthauza, który objął także dowództwo nad dwoma regimentami szwedzkimi i okopał się pod Narwą. Następnie nadciągnął z dywizją kawalerii hetman polny Gosiewski, którego wsparła mała armia kurlandzka oraz feldmarszałek Douglas. Połączone wojska wyparły Moskwicinów z Inflant i obległy Nowogród. Na głównodowodzącego wojskami w Finlandii wyznaczono feldmarszałka Loewenhaupta, zaś pod jego komendą, w Ingrii dowodził pułkownik Nilsson.

Ten ostatni, wraz z Grotthauzem, zaczął dążyć do oskrzydlenia kontrolującego Ingrię wojewody Potiomkina, a następnie zepchnięcia go w kierunku oblężonego Nowogrodu. Niestety krajobraz i klimat Ingrii, a także doskonałe umiejętności inżynieryjne Potiomkina uniemożliwiły szybkie zwycięstwo, zmuszając sprzymierzonych do wyczerpującej wojny pozycyjnej. Choć powoli spychali Moskali, kosztowało to zbyt wiele istnień i nie rokowało szans na bliskie rozstrzygnięcie wojny w tym regionie. Dlatego wieść o nierozważnym ataku przeciwnika na Narwę tak ożywiła Szwedów.

W końcu Gustavssonowi udało się poderwać regiment do gotowości. Dodatkowo otrzymał od Nilssona dwie posiłkowe kompanie – rajtarów z Wyborga i dragonów prowincjonalnych, w większości rekrutów.

– Waść służysz w piechocie – powiedział Gustavsson do Wolfganga, gdy ten wreszcie stanął na nogi i mógł dosiadać konia. – Myślę jednak, że skoroście już zdrowi, możecie objąć komendę nad dragonią i pójść w przedniej straży. Tym żółtodziobom przyda się ręka weterana.

– To będzie dla mnie zaszczyt. – Wolfgang skłonił się nisko, zamiatając ziemię piórami kapelusza.

– Dowództwo nad strażą przednią obejmie Lindberg – ciągnął pułkownik. – Oprócz waszych dragonów, pójdą w niej dwie kompanie rajtarów, w tym wyborska. Wyruszacie jutro przed świtem.

Wolfgang ponownie się skłonił.

– W takim razie pójdę zapoznać się z moimi ludźmi.

 

***

 

Przez dwa dni udało im się uniknąć wszelkich niespodzianek. Cały czas podążali ciasną drogą wiodącą przez gęsty, sosnowy las. Przodem szła kompania z Wyborga, w centrum rajtarzy krajowi z Lindbergiem na czele, pochód zamykali dragoni Wolfganga. Nie napotkali dotąd nikogo prócz kilku ruskich chłopów, których Linderg uznał za szpiegów i kazał powiesić. Mimo to Wolfgang niepokoił się. Ten las nie budził jego zaufania. Nigdy nie widział równie grubych i starych sosen, których pnie wraz z igliwiem tworzyły z obu stron szczelny, ciemnozielony mur.

– Idealne miejsce na zasadzkę – mruczał wciąż do siebie, co chwila sprawdzając czy jego rapier luźno leży w pochwie.

Trzeciego dnia niepokoje Wolfganga okazały się słuszne. Około południa, gdy już mieli stanąć na odpoczynek, całkowicie niespodziewanie rozległy się strzały. Jadący na czele podjazdu dowódca wyborskich rajtarów spadł z konia, trafiony kulą w gardło. Inny pocisk zdmuchnął z głowy Lindberga kapelusz. Z przodu i z tyłu kolumny na drogę upadły olbrzymie drzewa, odcinając napadniętym możliwość ucieczki.

Nie czekając na kolejne salwy, Wolfgang zaczął wydawać komendy:

– Alt! Z koni! – Po chwili sam znalazł się na ziemi. – Do szeregu!

Dragoni, prócz koniowodnych, pośpiesznie sformowali linię, lecz wtedy padły kolejne strzały. Choć napastnicy nie celowali dobrze, dwóch dragonów padło. Wolfgang widział jasno, że walka w zwartym szyku z niewidzialnym wrogiem byłaby szaleństwem. Z drugiej jednak strony wyszkolenie jego podkomendnych nie wybiegało daleko poza musztrę i rozproszeni łatwo mogli wpaść w panikę lub spróbować dezercji.

– Po dwudziestu ludzi niech znajdzie sobie jakieś zarośla na obu skrzydłach i strzela do tych psubratów bez rozkazu. Reszta za mną, musimy bronić tyłów.

Dopadli do leżącego na drodze drzewa i ukryli się za nim. Potężny konar mógł ich dość skutecznie osłaniać od ostrzału, ale naładowanie półmuszkietów w przyklęku wymagało wielkiej wprawy, której dragoni nie posiadali. Wolfgang nakazał im więc czekać ze strzelaniem na rozkaz. Miał nadzieję, że napastnicy wyjdą wreszcie z ukrycia, a wtedy przywita ich oddaną z bliska salwą.

Nie omylił się. Spośród drzew zaczęli wyskakiwać atakujący, ubrani w znoszone skóry i sukmany. Niewielu z nich miało broń palną, większość dzierżyła w rękach siekiery, widły, a nawet maczugi.

– To chłopi! – Wolfgang odetchnął z ulgą. Na takiego wroga powinna wystarczyć jedna salwa.

Napastnicy rzucili się na dragonów z trzech stron, krzycząc coś w swym języku. Wolfgang czekał spokojnie. Dopiero gdy chłopi znaleźli się w odległości zaledwie paru kroków, podniósł rapier do góry i wydał komendę:

– Feuer!

Pierwszy szereg wypalił. Rozległ huk, drogę zasnuła chmura dymu, z której dobiegały okrzyki bólu i wściekłości.

– Drugi szereg do przodu! Feuer! – komenderował spokojnie Wolfgang, a dragoni wykonywali klasyczny kontrmarsz.

Gdy powiew wiatru rozpędził dym, oczom obrońców ukazały się leżące pokotem chłopskie trupy.

– Ładuj – nakazał z uśmiechem Wolfgang, po czym odwrócił się by spojrzeć jak poszło rajtarom. Radość zniknęła mu z twarzy. Stłoczeni na wąskiej ścieżce jeźdźcy z trudem opierali się nacierającym zewsząd Moskalom.

– Leif! – krzyknął do swego adiutanta. – Leć do Lindberga! Niech przebijają się w naszą stronę.

– Herr leutant! – odezwał się jeden z dragonów do Wolfganga.

Ten odwrócił się. Na drodze, jeszcze przed chwilą pustej, ustawiał się w szyku zbrojny oddział. To już nie byli chłopi.

– Herr Gott – wyszeptał przerażony Wolfgang. To była piechota grodowa, jedna z najbitniejszych moskiewskich formacji.

– Feuer!

Dragoni wypalili, ale nim szeregi zdążyły się zmienić, wróg odpowiedział salwą. Kilkunastu Szwedów padło. Zgiełk walki za plecami dragonów coraz bardziej się wzmagał.

– Szybko! – rozkazywał nie tracąc głowy Wolfgang. – Zmiana szeregów! Feuer! Ładować! Feuer! Zmiana! Donnerwetter, atakują!

Istotnie, moskiewscy żołnierze zrezygnowali z walki strzeleckiej i dzierżąc ogromne berdysze, ruszyli do szarży.

– Ładujcie, szybko! Może zdążymy wystrzelić jeszcze jedną salwę! – krzyczał Wolfgang.

Niestety, Moskale byli coraz bliżej, a dragonom drżały ręce, rozsypywał się proch, gasły lonty.

– To na nic – zdecydował Wolfgang. – Rzućcie te półmuszkiety. Dobyć rapierów i bronić pozycji! Gott mit uns!

Wypalił z pistoletu do najbliższego Moskwicina. To jednak nie powstrzymało napastników. Bez trudu przesadzili drzewo i jak burza wpadli na Szwedów. Dragoni przez chwilę stawiali opór, ale wkrótce zaczęli się cofać. Wolfgang klął, groził, prosił, błagał – nic nie pomagało. Wreszcie postanowił własnym przykładem pociągnąć żołnierzy. Samotnie rzucił się na największego Moskala. Tan uniósł nad głowę berdysz, Wolfgang zaatakował sztychem. Niestety, przeciwnik okazał się szybszy. Potężny cios spadł na głowę Wolfganga. Ten chwilę chwiał się na nogach, po czym runął w ciemność.

 

***

 

Obudził się leżąc pod gołym niebem. Wszystko go bolało. Ogromnym wysiłkiem woli obrócił głowę na bok. Ujrzał długi rząd leżących rannych.

– Obudziliście się wreszcie, Herr Leutnant. – Nad Wolfgangiem pojawił się znajomy mu chirurg.

– Gdzie… Gdzie jestem? – wycharczał z trudem ranny.

– Pod Warszawą. Oberwaliście zdrowo odłamkiem kartacza w głowę. Dziękujcie gorąco Bogu, pierwszy raz widzę, żeby ktoś przeżył coś takiego.

Wolfgang przymknął oczy. A więc to wszystko był tylko sen albo majaki rannego. A może… może nie? Może to cios berdyszem przeniósł go z powrotem do tego świata? Chyba nigdy się tego nie dowie.