Jaskinia w Morei

Pewnego grudniowego wieczora Konstantyn Dragasz Paleolog, ulubiony syn Heleny i brat cesarza Jana VIII Paleologa nie mógł usiedzieć w swoim zamku w Mistrze, więc postanowił przejechać się po okolicy. Morea, kraina leżąca na Peloponezie, nadal należała do Cesarstwa Rzymskiego obecnie nazywanego Bizantyjskim. Dwutysiącletnie państwo z długą historią i całą chwałą zaczęło chylić się ku upadkowi. Nie dość, że efekt zdradzieckiego podboju Konstantynopola przez krzyżowców IV krucjaty nigdy nie został zniwelowany, chociaż jego przodek, pierwszy z Paleologów na tronie, odzyskał stolicę Bizancjum. Na dodatek ciągle zagrażali im jeszcze Osmanowie z ich groźnymi janczarami. Konstantyn razem z bratem Demetriuszem rządzili jako książęta Mistry i Morei z rozkazu cesarza. Rozbudował fortyfikacje Mistry i wzbogacił tą część Grecji, pokazując, że umie panować i bronić się. Mógłby nawet odzyskać dawne bizantyjskie ziemie rządzone przez potomków zdradzieckich łacinników: desporat Epiru i księstwo Aten. Niestety polityka Osmanów nie pozwoliła zrealizować żadnych planów, a niemal służalcza postawa Konstantynopola pokazała jak Cesarstwo Bizantyjskie jest zależne od sułtana Murada II. Tragizm polega na tym, że nieważne jak zachowają się Bizantyjczycy, nigdy nie uwolnią się od Osmanów, ponieważ przez Turków zostali skazani na zagładę. A od nich dzieliły tylko mury zbudowane przez Teodozjusza, a najwyższy poziom inżynierii budowlanej ze sztuką obronną uczynił z niego najpotężniejszą fortecą w Europie. Tak wiele wrogich armii próbowały ją zdobyć, ale polegli.

Niemniej patosowa sytuacja między Osmanami a Bizantyjczykami sprawiła, że cesarstwo nie mogło się rozwinąć, zaś Turcy chociaż ciągle podbijali nowe ziemie, to zawsze byli niepewni swego losu dopóki Konstantynopol był w rękach Greko-Rzymian.

Konstantyn wiecznie zatroskany sytuacją geopolityczną wyjechał z Mitry na koniu. Nie chciał być zaczepiony przez poddanych, więc nosił ubrania zwykłego podróżnika i tylko sygnety schowane w sakwie świadczyły o jego pochodzeniu.

Przejechał przez wzgórza gdzieniegdzie pokryte drzewami i krzewami tworzącymi zwartą makię. Poczuł się spragniony. Wyciągnął bukłak z wodą, a koniowi pozwolił napić się z krystalicznie czystego źródła spływającego z pobliskich stoków niskich gór. Był grudzień, śnieg pokrył najwyższe szczyty. Za kilka tygodni będą święcić Boże Narodzenie, więc obecne dni słoneczne są najkrótsze, a noce są bardzo długie. „Tak ciemne jaka jest przyszłość Konstantynopola” – Myślał ponuro Konstantyn. Owinął się płaszczem chroniąc się przed mroźnymi podmuchami zimy. Nagle usłyszał czyjeś głośne rozmowy. Chciał zignorować rozmówców, ale kiedy padły słowa „Nasze Miasto”, „przyszłość” i „przeznaczenie”, postanowił do nich dołączyć. Byli tam pasterze i para młodzieniaszków z pobliskich wiosek. Właśnie układali stosy drewna, żeby rozpalić ogień i ugotować obiad. Owce chodziły wokół nich i posłusznie nie uciekały. W innym razie zostałyby popędzone laskami pasterskimi. Najstarszy z grupy, sędziwy brodacz z wielką fałdą brody z pomarszczoną twarzą sprawiał wrażenie, że był na tyle stary iż jego ojciec mógł doświadczyć  przeżycia Czarnej Śmierci. Poza tym od czasu do czasu śpiewał. Raz Konstantyn usłyszał śpiewane opowieści o Dijenisie Akritasie, raz o miłostkach między pasterzem i pastereczką z Krety i na końcu o rozbójnikach z gór.

– Przepraszam państwa. Czy mogę dołączyć do was? – Konstantyn nienawykły do okazywania pokory wobec zwykłych ludzi starał się okazać to w sposób naturalny.

– Oprócz wody mam też dobre wino z Morei. Nie mógłbym ogrzać się przy ognisku? Zimno tu!

Starzec był milczący, ale wskazał mu miejsce. Po chwili znowu mruknął i powiedział.

-Hm! Jesteś z Morei czy z innego miejsca?

-Z Konstantynopola. Skąd wiedziałeś?

-Twój akcent jest dziwny. Znasz dialekt peloponeski, ale wymawiasz jak jakiś dostojnik z Naszego Miasta. Mówią tam językiem starożytnych.

Konstantyn zrozumiał, że ten stary pasterz nie tylko wędrował z owcami, ale też musiał spotykać się z ludźmi z Mistry. Tam też przebywali różni ludzie z Konstantynopola. W końcu to był ośrodek intelektualny, teologiczny i artystyczny. Wielu młodych arystokratów przynajmniej raz w życiu tam bywało. Używali języka greckiego odmiany attyckiej, dlatego niektórzy nazywają go językiem starożytnych ze względu na archaizmy.

– Nie dziwisz się, że tu jestem? – Zapytał podgrzewając jeden z dwóch bukłaków zawierających wino.

– A co tam? Teraz w obliczu śmierci wszyscy jesteśmy równi! – Wzruszył ramionami starzec wykazując swoją obojętność. Wino stało się bardzo ciepłe i nalał go do kubków towarzyszy.

-Co chcesz powiedzieć, że w obliczu śmierci wszyscy jesteśmy równi?

– Bo Konstantynopol upadnie!

Słysząc te słowa Konstantyn wzburzył się. Chciał głośno sprzeciwić się tym słowom i powiedzieć, że to bzdura i że Miasto przetrwa. Zachował jednak zimną krew. Napił się ciepłego wina. Gorący płyn rozgrzał wnętrze zmarzniętego ciała w zimowe dni.

-Czemu tak gadasz? Cesarstwo Rzymskie nadal istnieje od tysięcy lat!

-Które słabnie i samo niemal jest wasalem Osmanów.

-Tyle muzułmańskich krajów przeżyło.

– Ten jest najsilniejszy z ich janczarami, którzy kiedyś byli chrześcijanami.

– Ma niezwyciężone mury.

-Pft! Też chciałbym w to wierzyć, ale każda twierdza, nawet ta uznawana za niezwyciężoną pewnego dnia upadnie. Ach! Czyż przypadkiem nie została zdobyta przez krzyżowców?

– To była zdrada! Podła zdrada! Nawet byli największym rozczarowaniem świata chrześcijańskiego.

– To prawda, ale tych łacinników i Franków nie obchodzi prawda. Słyszałem opowieści o tym jak Jego Cesarska Mość Jan VIII Paleolog objechał liczne księstwa i królestwa prosząc o pomoc. Nawet dotarł do Anglii, skąd przybył dawno temu pierwszy tego imienia Konstantyn ze swoim wojskiem by zjednoczyć imperium podczas wojny domowej i założyć Konstantynopol. Po nim żaden prawowity imperator nie odwiedził Brytanii. Co za dziwne czasy? Wracają stare wspomnienia sprzed wieków, jednak nikt z władców nie chciał mu pomóc. Wszyscy byli zapatrzeni we własne granice i nie wierzyli w tureckie zagrożenie. –

Wszyscy wzdychali. Znali te plotki. Cesarz Jan był filolatinem i wierzył w Zachód, ale jakie było gorzkie rozczarowanie postawą zachodnich władców. Bizancjum tak długo broniło chrześcijańską Europę przed muzułmańskimi najeźdźcami i armiami liczącymi nawet po sto tysięcy fanatycznych wojowników, a oni traktują jakby ich to nie dotyczyło.

-Był jeden, który chciał odeprzeć agresję Osmanów… – Chłopiec powiedział i zamilkł. Wszyscy wspominali o tragicznej śmierci Władysława zwanego Warneńczykiem, króla Polski i Węgier. To było zaledwie kilka lat temu, kiedy doszło do bitwy pod Warną. Jedyny niebałkański król, który naprawdę widział zagrożenie tureckie, jednak jego wiara w ludzi którzy go oszukali doprowadziła do jego przedwczesnej śmierci. Kiedy Murad II, zabójca Władysława umarł, sułtanem został Mehmed II, który miał obsesję na punkcie podboju Konstantynopola. To tylko kwestia czasu, zanim zbierze armię i wyruszy do Konstantynopola.

-Jeśli Turcy zapanują nad Kostantynopolem, co z nami będzie? Może mogą być łaskawi i każą nam zapłacić haracz za chrześcijańską wiarę, ale czy też nie zabiorą nam synów by zrobić z nich janczarów?

Pasterz złapał za syna i krzyknął:

-Boże bądź miłosierny, tylko nie mój syn!

Obawy w oczach ojca były wielkie, bo naprawdę kochał swojego syna.

-Nie po to zmarła moja żona, szczęść jej Boże, rodząc mi syna, którego żeśmy tak długo oczekiwali by zapłacić za to najwyższą ceną. Obiecałem sobie, że będę go chronić. Jeśli będę musiał dołączę do rozbójników, gdzie prawo nas nie dosięgnie.-

Towarzysze zaczęli go uspokajać. Nalali mu więcej wina do kubka.

Chwilę zajęło, zanim ojciec się uspokoił. Przestał dygotać i wypuścił syna ze swojego uścisku. Dopiero gdy usłyszał, że już normalnie oddycha mając ślady po zbyt mocnym uścisku, poczuł się winny i rumieńce wstydu pokryły jego policzki. Konstantyn położył rękę na ramieniu w geście pocieszenia.

-Nie przejmuj się, syn wie jak bardzo boisz się go stracić. Nie ucieknie.-

Jednak ojciec zignorował te słowa i odpowiedział.

-Jak niewiele trzeba, żeby twoja siła mogła stać się zgubą dla tych których kochasz i chronisz! – Po tym zamilknął i nie chciał na nikomu patrzeć w oczy. Tylko w ziemię i na płonący ogień. Zrezygnowany Konstantyn usiadł obok starca. Podał mu ponownie grzane wino. Spytał go:

-Więc jeśli przeznaczeniem Miasta jest upadek, to jak go opiszesz? Czyż nie mówią, że to nastąpi przez czyjeś grzechy, lub czy po prostu na to zasłużył? Inne królestwa istnieją i kwitną.

Starzec popatrzył w góry. Popatrzył na orły latające w poszukiwaniu węży i odpowiedział:

-Nie wiem, za co Miasto jest karane, ani czy jest mu tak przeznaczone, ale w moich wspomnieniach zawsze wydawało się być czymś odległym, bo leżącym za wieloma wzgórzami od nas, ale bliskim, bo też rządzą bezpośrednio nami. Starym, bo istniejącym dłużej niż inne znane mi państwa. Dumnym, bo przetrwało burze dziejowe w dawnych wiekach. Czyż nie jest samym w sobie cudem? Zwiemy się Rzymianami, choć Zachód o tym zapomniał. Wolą inaczej nas nazywać, żeby odróżnić nas od nieistniejącego zachodniego cesarstwa zachodniorzymskiego. Szkoda tylko, że niegdyś jasno płonąca wielka świeca, dogasa na zbutwiałym lichtarzu i nikt nie będzie na nią patrzył, kiedy zgaśnie. – Po tym poczuł się zmęczony i poszedł spać. W chwili wypowiedzenia ostatnich słów zobaczył Konstantyn w jego oczach nie dziadka, a dziecko, które usłyszało podobne zdania od nieżyjącego ojca. Pomyślał ile podobnych było ludzi, którzy są rozczarowani obrotem spraw. Ciężko było mu w sercu i wstał żeby na koniu odejść od nich. Zbliżył się do konia, który odpoczął i napił się czystej wody. Odwiązał uprząż, by pojechać z powrotem do Morei.

Spośród skał i wysokich traw wypełzł wąż. Ogromny i mroczny zasyczał cicho tak, że Konstantyn go nie usłyszał. Zielone oczy ujrzały ich obu i zbliżył się do konia. Potajemnie docierając do celu skoczył w kierunku kopyt, aż zwierzę się wypłoszyło. Podniosło przednie nogi do góry ze strachu. Koń wyrwał lejce z rąk Konstantyna i pobiegł w przeciwnym kierunku. Mężczyzna na krótką chwilę ujrzał węża i zrozumiał, co go wypłoszyło. Z obawy przed jadowitymi kłami węża i z gniewu wyciągnął miecz.

– Ty diable! Przez ciebie koń mi uciekł! A masz! – Machnął bronią w kierunku węża, ale było już tak ciemno, że nie mógł dokładnie trafić uciekającego wroga i musiał się poddać.

Nie tracąc czasu, wyruszył w stronę, gdzie pobiegł koń. Ślady kopyt były widoczne przy świetle księżyca, więc łatwo odnajdywał tropy. Biegł aż trafił do wysokich gór. Widział same skały wypalone przez słońce już zawilgocone przez niedawną ochłodę wieczoru. Szukając konia został otoczony przez mgłę, która pokryła całą okolicę. Była to dziwna mgła. Biała jak mleko, ale żywa i nie pozwoliła mu wyjść z niej. Konstantyn błądził po omacku szukając wyjścia. Chwilę mu to zajęło, a w międzyczasie mgła z jednej strony rozrzedziła się ukazując podróżującemu otwór w skale. Był wystarczająco duży żeby mogło tam wejść po kilka osób. Konstantyn wahał się, bo nie wierzył dziwnym czarom, które go tam zaprowadziły. Może Bóg go tam posłał? Nie zrobiłby w ten sposób!

Wąż, który spłoszył konia, wypełzł z zarośla i czołgając się, wszedł do jaskini. Konstantyn zauważywszy węża, wzdrygnął się i chciał nadal ubić go z gniewu, jednak po wyciągnięciu miecza zamyślił się. Popatrzył na okolicę nadal zamgloną. Zastanowił się przez chwilę. Miał dziwne wrażenie, że odkąd odłączył się od grupy Greków wąż i dziwna pogoda zaprowadziły go do tej jaskini.

Zaczął się trochę bać. Czy to nie jest działanie diabła? Może jakieś boskie próby? Miał się wycofać, ale zrozumiał, że będzie tylko błądził po omacku jeśli zejdzie z wyznaczonej drogi. Modląc się do Maryi Dziewicy z podniesionym mieczem wszedł do jaskini.

Wnętrze było naturalnie ciemne i wilgotne. Rękami opierał się po ścianie. Nie miał nic do rozpalania, bo takie rzeczy akurat były w bagażach konia. Człowiek czuje się bardziej nerwowy nie widząc żadnego światła, tylko ciemność, ale słyszał krople wody spadające z góry. Były odległe i przytłumione. Korytarz był długi i nierówny, ale można było przejść. Poczucie odległości nie było wyraźne, chyba przeszedł kilkadziesiąt metrów. Może więcej. Próbował liczyć kroki, ale stracił rachubę i musiał stawiać półkroki przez blokujące kamienie i odłamy skał, które mijał. Zastanawiał się, co na niego czeka? Czy ciemność, która nadejdzie, będzie częścią jego życia? Myślał o swoich żonach. Pierwsza zmarła zanim dotarła do Konstantynopola. Taka młoda i nie zaznała w pełni życia. Druga odeszła rodząc wspólne pierwsze dziecko, które też nie przeżyło. Był jeszcze młody i chciał znaleźć kolejną żonę, jednak sułtan ograniczył moje możliwości. Ma harem. Młodych chłopców i kobiety do wykorzystania, a mnie skazuje na samotność i bezdzietność. Nie mam dziedzica. Braci i bratanków nie mógłbym wybrać, ponieważ nie mają odwagi rządzić Imperium Rzymskim. Jedni sprzedaliby tytuł za bogactwa, drudzy oddaliby swe usługi sułtanowi, a inni to miernoty niewarte uwagi. Są jeszcze Paleolodzy z Montferratu, ale mają swoją ziemię i własne zmartwienia. Nie mogę kazać im porzucić bezpiecznej przystani i zamieszkać w rozpadającym się pałacu.

Kiedy myślałem o przyszłości ciemnej jak ta mroczna jaskinia, zza rogu światłość rozjaśniła moje oczy. Te promienie nie były rozległe ani oślepiające. Moje oczy w rzeczywistości tak przyzwyczaiły się do ciemności, że stały się bardziej wrażliwe na odbicia słońca. Przede mną stał na ogromnej hali, stworzonej przez naturę, posąg wyrzeźbiony ludzką ręką. Widać, że ktoś z czasów starożytnych był tutaj. Wyrzeźbił posąg świątynny z wapienia w stylu przypominającym antycznych mistrzów jakie widział w Grecji i w Konstantynopolu. Szkoły rzeźbiarskiej nie mógł rozróżnić, ponieważ krople wody kapiące z stalaktytów zniekształciły szczegóły rysów jego ciała. Czas też zerwał przedmiot i część jego prawej ręki. Mógł domyślić się, że ta stara pogańska rzeźba przedstawiała mężczyznę zmierzającego się do rzutu obecnie zastygłego w tej pozie. Niewiele lepiej wygląda ta bryła wapienia połączona z podłogą, która niegdyś była ołtarzem. To wszystko oświetlały promienie światła z niewielkich otworów w sklepieniu jaskini. Kiedy zastanawiałem się, jakiemu bogu została poświęcona jaskinia, z ciemności wylazł wąż. Konstantyn wzdrygnął się i podniósł miecz. Patrzył jak pełzający wąż zbliżał się w stronę ołtarza. Wtedy zjawiła się z cienia kobieta w białej szacie z kapturem nałożonym na głowę. Uklęknęła i wyciągnęła rękę. Wąż zbliżył się do jej dłoni i bez strachu owinął się wokół ramienia, by zamienić się w brąz.

Konstantyn nie mógł uwierzyć własnym oczom. Zobaczył, że rzeczywiście ramię należące do kobiety ma bransoletę w kształcie splecionego węża. Jeśli to była jej sprawka, to czemu ona go tutaj sprowadziła? Ucieczka konia i mogła nie mgła być przypadkowa. Pozostała tylko jedna odpowiedź przypominająca dawne opowieści.

-Czy służysz dawnym pogańskim bogom z Hellady? – Spytał.

Kobieta uśmiechnęła się i odwróciła się w stronę głowy posągu.

-Twoi przodkowie z czasów antycznych tak bez szacunku nie nazwaliby bogów.-

-Porzuciliśmy demony na rzecz jedynego prawdziwego Boga!-

-Czy nie myślałeś, że Bóg was opuszcza…?– Wtedy Konstantyn zamilkł. Nie miał na to odpowiedzi.

-Modliłeś się o ocalenie Miasta przed muzułmanami. Boisz się, że wypełnią przepowiednię Mahometa o zdobyciu jabłka, jak to metaforycznie określa Konstantynopol, żeby uczynić islam religią światową. A to oznaczałoby porażkę prawosławia i ostateczny upadek Imperium Rzymskiego. Doprawdy jaka szkoda! Jedyne państwo, które istniało od starożytności, ma zostać tylko wspomnieniem, inkaustem w kronikach.-

-Sądzisz, że przez zmianę religii doprowadziliśmy siebie do upadku? – Spytał Konstantyn wahając się. Tajemnicza kobieta zamilkła na chwilę by zaśmiać się. Przestała zobaczywszy, że nie jest mu do śmiechu.

-Myślisz, że polegając na bogach i Jedynym Bogu ot tak wypełnią się wszystkie twoje życzenia? Wtedy ludzie staliby się zbyt leniwi i pozbawieni siły woli. Nie sądzisz, że o obronie Imperium przed wrogami decydowali też ludzie?-

-Przyznaję, że mieliśmy takich co potrafili ratować Miasto przed wrogami, a nawet podbijając ich.-

-Wymień ich licząc od podziału przez Teodozjusza Wielkiego.-

-Konstantyn VII, Fokas, Jan Tzimikes, Bazyli II Bułgarobójca i Aleksy Komnen. Mógłbym innych podać, ale oni najwięcej uczynili. Wiele razy pokonywali nie tylko mieczem, ale też dyplomacją. Teraz żadne umowy nie pomogą. Mogę tylko użycz miecza. Mehmed II jest zbyt ambitny. Jak w końcu obejmie pełnię władzy, nie zawaha się przed podbojem Konstantynopola. Zrobiliśmy wszystko aby poprosić państwa zachodnie, ale oni nic z tym nie robią. Nie rozumieją zagrożeń ze strony Osmanów. Niedawno jeden król zrozumiał powagę sytuacji. Niestety jego porywczość, chęć bycia rycerskim królem chrześcijan i zdrada domniemanych sojuszników zabiła go pod Warną. Poza wątpliwymi Wenecjanami nie mamy nikogo, kto nam by pomógł.-

– Rozumiem twój brak zaufania z Wenecjanami. Macie skomplikowaną przeszłość. Nawet przez nich straciliście bogactwo, które nieraz pomagało w trudnych sytuacjach. Powiedz mi, czego jeszcze nie straciłeś? – Zapytała kobieta. W tym momencie Konstantyn poczuł, że żąda ważnych, osobistych i prawdziwych odpowiedzi. Popatrzył na rękojeść swojego miecza i odpowiedział.

-Poza bogactwem i potęgą, które przeminęły, mam tylko honor i odwagę Paleologa. Nie stanę się bratobójcą jak Mehmed II. Podążę za wolą mojego brata cesarza Jana VIII. Będę bronił Imperium aż do ostatniej kropli krwi. Zażądałaś mojej odpowiedzi i teraz mi powiedz: kim jesteś? Nie jesteś zwykłą kapłanką helleńskich bogów?-

-To prawda. Helleńscy kapłani żyli i umarli. Przed bogami olimpijskimi byli też starsi bogowie, ale i o nich zapomniano.-

-Dlaczego zostałaś i nadal żyjesz?-

-Bowiem jestem związana z ziemią grecką. Nie jestem wykonawcą woli bogów. Miałam związki z wyroczniami. Musiałeś o nich słyszeć. Losów nie mogę zmienić, ale mogę ci doradzić w największej potrzebie.-

-Jak uratować Konstantynopol?-

-Miasto upadnie.-

-To w takim razie po co ta cała szarada?! Nie musiałaś mnie tu ściągnąć skoro nic się nie zmieni! – Konstantyn odwrócił się i chciał odejść.

-Czy śmierć Hektora uważasz za porażkę?-Konstantyna zaintrygowało to pytanie, bowiem jak każdy Rzymianin znał „Iliadę”.

-Nie nazwałbym to porażką. Iliada upadła, a jego rodzina została wymordowana, ale stał się wzorem do naśladowania dla tych, którzy chcą chronić to co im bliskie.-

-W takim razie stań się Hektorem!-

-Co? To było tysiące lat temu.-

-Wiesz, czego zabrakło w ostatnich wiekach?-

-Wiary? Odwagi?-

-Nie. Herosów.-

-Nie ma półbogów. To mity.-

-Skąd pochodzą opowieści o nich? Byli inspiracją dla ludzi. Nawet Homera ubóstwiali literaci. Tą samą praktykę też uczyniono wobec rzymskich cesarzy. Nie wszyscy byli lubiani, to prawda, ale stawali się wzorem do naśladowania, nadzieją, zachętą dla przyszłych pokoleń. W istnienie Hektora wątpisz, ale Troja istniała, więc mógł żyć historyczny pierwowzór. O bohaterskich opowieściach można też przeczytać w „Aleksjadzie” spisanej przez Annę Komnenę.-

-Była córką cesarza Aleksego. W dzieciństwie opowiedział jej o swoich czynach, stąd tak wiele szczegółów z jego życia zostało spisanych.-

-Czy uważasz je za zmyślone?-

-Nie, mimo jej przywiązania do ojca.-

-Nie przypomina ci on herosa? Ocalił Imperium od upadku i sam trafiał na ryzykowne sytuacje, gdzie niemal mógł trafić do niewoli, albo zginąć na darmo. Poza tym potrafił rozbudzić serca swoich poddanych.

-Chciałbym też taki być.-

-Pierwszego Paleologa na tronie cesarskim, Michała VIII, też można nazwać śmiałym odnowicielem Imperium Rzymskiego, mimo jego łajdackiego charakteru.-

-Przejął cesarskie insygnia od młodego Jana IV Laskarysa. To prawda.-

-Czemu w takim razie nie zostaniesz herosem?-

-Herosem?-

-Tak. Herosem. Takim jak Hektor. Upadniesz, ale z popiołów Imperium odrodzi się na nowo Hellada. Będziesz źródłem nadziei.-

– Cena jest wysoka. Obecnie chrześcijańskie Imperium Rzymskie z Konstantynopolem są nierozłączne z Grecją. Mówimy po grecku, bo cesarz Herakliusz porzucił łacinę, a pozostałe nam terytoria są zamieszkałe przez greckojęzyczne ludy o różnych narodowościach. Już kiedyś upadło, gdy zdradzieccy krzyżowcy zdobyli Miasto tworząc przy tym cesarstwo łacińskie, a my istnieliśmy jako cesarstwo Nicejskie. Powiedz mi, co powstanie?-

-Nie do mnie należy to pytanie. O tym zadecydują przyszli Rzymianie i Grecy.-

-A więc przyszłość nadal pozostanie nieznana…-

Konstantyn zasmucił się. Kobieta zaczęła iść w stronę ciemności. Przed zniknięciem, rzekła po raz ostatni:

-Historie się powtarzają. Pamiętaj, że kiedyś Ateny obróciły się w popiół. I co z niego powstało?-

Konstantyn zrozumiał, że jakakolwiek zaplanowane było to spotkanie, już się skończyło. Obrócił się, żeby wyjść z jaskini. Obawiał się, że zabłądzi, ale było tylko jedno przejście, więc droga powrotna była taka sama. Niedługo potem zobaczył światło wyjścia i wyszedł z pieczary. Ujrzał własnego konia skubiącego trawę, jakby nic mu się nie stało. Pobiegł do niego i poklepał go po szyi.

-Ty głupku. Uciekłeś jak tchórz przed wężem. A teraz sobie żresz i nic nie robisz? Nie mogłeś dobiec do jaskini? Gdyby nie ty, nie musiałbym tam wejść.– Koń podniósł głowę, ale kiwał tak jakby nie rozumiał pana.

-Co robisz? Tam jest skalna ściana i jaskinia!-

Tym razem rumak uznawał pana za osobę niespełna rozumu. Współczuł mu. Konstantyn obrócił głowę i zrozumiał całą sytuację. Tam gdzie była jaskinia w skalnej ścianie, teraz leżały tylko skały średniej wielkości, a po otworze nie było żadnego śladu. Rozglądając się zauważył, że mgła zniknęła. Wyraźnie widział dalekie góry, niziny, doliny, lasy i drogi. Zdziwił się, bo wiedział, że spotkanie z kobietą było prawdziwe. Pamiętał jak mówiła, że jest związana z ziemią grecką i ich starymi i nowymi bogami. Jej słowa… Były ciężkie, prawdziwe, ale też dające nadzieję. Wiedział co musi zrobić.

Wrócił do Morei, by kilka miesięcy później otrzymać wiadomość o śmierci swego brata, który przedtem wyznaczył go na dziedzica tytułu cesarskiego.

Popłynął do Konstantynopola i został tam w Hagi Sophii ostatnim cesarzem rzymskim. W końcu Mehmed II w 1453 roku zaatakował Miasto, a Konstantyn IX do samego końca walczył. W chwili gdy zobaczył, że brama padła, a Konstantynopol został zdobyty, zgodnie z obiecaną przysięgą rzucił cesarskie insygnia, zaatakował janczarów i zginął. Niektórzy nazwaliby go Hektorem Bizantyjskim. Do dzisiaj nie wiadomo, gdzie jest grób Konstantyna IX, chociaż Mehmed II bajał, że należycie go pochował.

Gdy klefci i mieszkańcy Hellady usłyszeli o bohaterskiej śmierci cesarza i mrocznym upadku Konstantynopola zaczęli śpiewać o Marmurowym Cesarzu. Według legend ma pewnego dnia powrócić do życia w razie potrzeby. Z tych opowieści powstała idea odrodzenia Hellady jak feniks o wolności. Marzyli Grecy biedni i bogaci, prości i wykształceni w Grecji i Anatoli oraz ci rozproszeni po całym wybrzeżu śródziemnomorskim.

Legenda ostatniego cesarza była wiecznie żywa, nawet jeśli zwykli ludzie zapomnieli o starożytnych czasach. Z słów powstaje ciało, z ciała czyny, a czyny tworzą cuda. I ten cud zrodził feniksa. Tak feniks przeleciał nad Grecją, by stać się symbolem na greckich monetach wolnej Grecji, gdy na lądach i morzach powiewały lazurowe flagi i bandery.